نسل اندر نسل یک هنر را ادامه داده‌اند، نقش و نگارهایش را تکرار کرده‌اند، به یک روش تولیدش کرده‌اند و امروز به موزه‌ای زنده تبدیل شده است. کلپورگان تنها موزه زنده سفال جهان و نخستین روستای جهانی صنایع دستی ثبت شده در یونسکو است. روستایی در نزدیکی‌های شهر سراوان در استان سیستان و بلوچستان که کار اهالی آن ساخت محصولات سفالی است. آن هم به شیوه‌ای که از هفت‌هزار سال پیش دست نخوره است. سفال کلپورگان به چند دلیل خاص و منحصر به فرد است. زنان و دختران بلوچی آن را می‌سازند، نقش و طرح‌های آن که به طور کامل هندسی و تداعی‌کننده نقش‌های باستانی و یادگار همان دوران‌ها است، ذهنی و به صورت بداهه است. سومین ویژگی هم این است که در ساخت کاسه‌ها، کوزه‌ها، جام‌ها، قندان‌ها، قدح‌ها، پارچ‌ها و لیوان‌ها و… به جز دست از چرخ یا هیچ ابزار دیگری استفاده نمی‌شود. در یکی دو سال گذشته با رشد انواع کسب و کارهای آنلاین، هنرمندان سفال کلپورپان نیز در فضای مجازی هم حضور پررنگ‌تری یافته‌اند وآشنایی مردم با این هنر قدیمی بیشتر هم شده است. فرشته پرکی یکی از تولیدکنندگان سفال کلپورگان است که به گفته خودش این حرفه را از مادرش یاد گرفته و حالا خودش به مرحله استادی رسدیه است. او با اینکه سن و سال چندانی ندارد، اینقدر به هنر سفالگری علاقه‌مند است که کسب و کارشان را ثبت رسمی هم کرده است. با او درباره کسب و کارشان و پاره‌ای مسائل دیگر گفت‌و‌گو کرده‌ایم.
سفال کلپورگان یکی از صفحه‌های پرمخاطب در فضای مجازی است که محصولات تولیدی‌تان را در آنجا به فروش می‌رسانید. می‌دانم که مدت‌هاست به کار تولید سفال مشغول هستید. چه شد که سراغ هنر سفالگری رفتید؟
دو سه سال است که به طور حرفه‌ای این کار را دنبال می‌کنم. سفالگری در روستای کلپورگان هنری است که از مادر به دختر انتقال می‌یابد. مادرم سال‌هاست این کار را به صورت حرفه‌ای انجام می‌دهد. مادرم نیز هنر سفالگری را از مادرش یاد گرفته و این هنری است که ما سعی کرده‌ایم در خانواده‌مان آن را حفظ کنیم. در روستای ما همه زنان و دختران همین را انجام می‌دهند. روستای ما چندان بزرگ نیست اما به هر خانه‌ای که مراجعه کنید، کارگاه خانگی دارند و کار اهالی آن سفالگری و تولید سفال برای فروش است. من نیز مثل بقیه شروع کردم به کار و به این کار نیز علاقه‌مند هستم و می‌خواهم آن را ادامه می‌دهم.
راجع به منطقه‌تان برای ما توضیح دهید. شهرت روستای صنایع دستی کلپورگان به چه خاطر است که یونسکو آن را ثبت کرده و یکی از چندین نقطه ایران در زمینه هنرهای صنایع دستی است.
کلپورگان در 25 کیلومتری شهر سراوان قرار دارد. قدمت سفال‌هایی که در اینجا ساخته می‌شوند، به حدود هفت هزار سال می‌رسد. علت اینکه سفال کلپورگان شهرت دارد این است که به طور کامل با دست و بدون نیاز به چرخ ساخته می‌شود و نقش و نگار آن همان طرح‌های باستانی است که از چندهزار سال پیش وجود داشته‌اند. ما در همه این قرن‌ها هیچ تغییری و نقش‌ها و طرح‌ها انجام نداده‌ایم و آن را نسل به نسل کرده‌ایم که همین هم باعث شده در ذهن سفالگران زنده بمانند. به همین دلیل زنان سفالگر به صورت کاملا بداهه و ذهنی نقش‌ها و طرح‌ها را از ذهنشان روی سفال اجرا می‌کنند.
سفال کلپورگان جزئی از هویت صنعت گردشگری ایران است. برای جهانیان نیز جالب است که چطور هنری در یک روستا از گذر هزاران سال حفظ شده است. کلپورگان موزه زنده است و از این لحاظ زنده است که اهالی آن هنر آبا‌واجدادی‌شان را ادامه می‌دهند. گردشگران داخلی و خارجی نیز به منطقه می‌آیند و از نزدیک روند با روند تولید سفال‌ها آشنا می‌شوند و محصولاتمان را به صورت حضوری می‌خرند و این کمک می‌کند چراغ کسب و کارمان روشن بماند.
ما حدود یک سال است که اینترنت‌دار شده‌ایم. بعد از بازدید سال گذشته وزیر ارتباطات از منطقه ما وضعیت اینترنت بهتر شد و مردم نیز این امکان را یافتند که به صورت مجازی کسب و کار خود را گسترش دهند. این درخواست اهالی روستا از مسئولان بود که خوشبختانه عملی شد. به توصیه آشنایان که می‌گفتند در فضای آنلاین فروش محصولات بیشتر می‌شود، صفحه سفال کلپورگان را در شبکه اجتماعی اینستاگرام درست کردم و الان هم محصولات سفال کلپورگان را به مناطق مختلف کشور ارسال می‌کنم.
هنر تولید سفالهای کلپورگان به جز اینکه بدون تغییر به امروز رسیده چه تفاوت‌هایی با بقیه سفال‌ها دارد؟ محصولات طی چه مراحل و فرآیندهایی ساخته می‌شوند؟
سفال کلپورگان از خاک رس ساخته می‌شود. در نزدیکی‌های روستای ما معدنی وجود دارد که خاک را از آنجا تهیه می‌کنیم. در مرحله بعد از جداسازی و الک کردن ضایعات، خاک را خیس می‌کنیم و ورز می‌دهیم و به مدت یک هفته در پلاستیک نگه می‌داریم. به محض اینکه گل سفال آماده شد، با قطعه‌ای چوبی روی یک تکه سنگ شکل کار را درمی‌آوریم. سفالهای دست‌ساز کلپورگان بدون هیچ‌گونه قالب و طرح پیش‌ساخته درست می‌شوند. بعد از حدود 4 الی 5 روز که سفال‌ها خشک شدند، چون لعاب ندارند، با تکه‌ها‌ی سنگی آن‌ها را صاف می‌کنیم و صیقل می‌دهیم تا آماده اجرای نقش و نگارها شوند.
ماده‌ای که طرح‌ها را با آن روی سفال‌ها نقاشی می‌کنیم، از سنگ منگنز است که ما در زبان محلی به آن تیتوک می‌گوییم. این سنگ را از منطقه مهرستان می‌آوریم و آتقدر آن را با سنگ معمولی می‌سابیم و با آب ترکیب می‌کنیم که حاصل ماده‌ای سیاه رنگ است. برای زدن طرح‌ها روی سفال‌ها از این ماده با یک تکه چوب و پارچه استفاده می‌کنیم. ویژگی مهم سفالهای کلپورگان این است که نقش‌ها از پیش آماده نیستند بلکه سفالگران به صورت ذهنی و بداهه آن‌ها را روی سفال‌ها می‌کشند.
هر سفالگری این نقش‌ها را به یاد دارد و چون پیوسته آن را روی تکرار کرده‌اند، بعید است آن را فراموش کنند. بعد از اینکه نقوش را روی سفال‌ها اجرا کردیم و تعداد آن‌ها به 70 یا 80 عدد رسید، آن‌ها را در دمای 960 تا 1000 درجه سانتی‌گراد حرارت می‌دهیم. چنین دمایی کمک می‌کند رنگ و طرح و نقش‌ها ماندگار شوند و دربرابر شست‌و‌شو از بین نروند.
تولید و فروش صنایع دستی سفال کلپورگان را زنان انجام می‌دهند. این فعالیت از نظر درآمدی چه سهمی در درآمدهای خانوارها دارد؟
کار اصلی ما تولید سفال است و بسیاری از زنان و دختران در روستا همین کار را انجام می‌دهند. نمی‌توانم بگویم درآمد آنچنانی نصیبمان می‌شود یا کل درآمد خانواده از این طریق تامین می‌شود اما کمک‌خرج‌مان است و به خصوص که این درآمد از سمت زنان و دختران وارد خانواده می‌شود. البته میزان درآمد بستگی به میزان فعالیت‌ها هم دارد. هر چقدر سفال بیشتری تولید کنیم، درآمد بیشتری هم کسب می‌کنیم.
کلپورگان در یکی از استان‌های محروم واقع شده که متاسفانه از نظر امکانات و زیرساخت‌ها وضعیت خوبی ندارد. مثل بسیاری از نیازهای دیگر پوشش، دسترسی به اینترنت هم هنوز در سیستان و بلوچستان به آسانی و برای همه مقدور نیست. شما بخشی از حرفه و کسب و کار سفال‌گری‌تان را در فضای مجازی نیز عرضه کرده‌اید و محصولات دست‌ساخته‌تان را برای مشتریان ارسال می‌کنید. چه شد که سراغ اینستاگرام رفتید؟
ما حدود یک سال است که اینترنت‌دار شده‌ایم. بعد از بازدید سال گذشته وزیر ارتباطات از منطقه ما وضعیت اینترنت بهتر شد و مردم نیز این امکان را یافتند که به صورت مجازی کسب و کار خود را گسترش دهند. این درخواست اهالی روستا از مسئولان بود که خوشبختانه عملی شد. به توصیه آشنایان که می‌گفتند در فضای آنلاین فروش محصولات بیشتر می‌شود، صفحه سفال کلپورگان را در شبکه اجتماعی اینستاگرام درست کردم و الان هم محصولات سفال کلپورگان را به مناطق مختلف کشور ارسال می‌کنم.
مردم و کاربران در فضای مجازی چطور از صنایع سفالی کلپورگان استقبال کرده‌اند؟
واکنش مردم مثبت بوده و این برای ما امیدوارکننده است. همین هفته گذشته چندین سفارش از جاهای مختلف کشور دریافت کردیم و محصولات را برای آن‌ها ارسال کردیم. در کنار این‌ها فروش حضوری هم داریم.
مردم روستای کلپورگان سال‌هاست یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی ایران را زنده نگه داشته‌اند و با تولید و فروش محصولات روزگار می‌گذرانند. فعالیت در فضای مجازی چه حس و حال و تجربه‌ای به شما می‌دهد؟
ما سال‌ها فروش محصولاتمان را به صورت حضوری انجام دادیم. همین الان هم بخش زیادی از سفالهای کلپورگان را به کسانی که به روستایمان می‌آیند از ما خریداری می‌کنند اما فعالیت در فضای مجازی را نیز جدی گرفته‌ایم. علاوه بر اینکه سفال‌هایمان را به دست مشتریان از جاهای مختلف می‌رسانیم، این هنر قدیمی تبلیغ و ترویج هم می‌شود. این خیلی خوب است که جوامع محلی خودشان محصولات را درست می‌کنند، خودشان می‌فروشند و درآمد آن هم نصیب خودشان می‌شود. منظورم این است که به استقلال کاری و مالی‌مان کمک کرده است.
تنها محصولات تولیدی خودتان را در فضای آنلاین می‌فروشید یا نه با چند سفالگر دیگر همکاری داری و در صفحه‌ات آن‌ها را معرفی می‌کنی و محصولاتشان را می‌فروشی؟
ما کسب و کارمان را ثبت کرده‌ایم و مدتی است به اتفاق هفت هشت نفر دیگر شرکت تعاونی روستایی راه‌انداخته‌ایم. بنابراین محصولات شرکت خودمان را می‌فروشیم. در روستا کار تمام اهالی این است که سفال کلپورگان را تولید می‌کنند و هر کسی هم محصولات خودش را به فروش می‌رساند. حدود 12 شرکت ثبت شده در زمینه سفال کلپورگان در روستای ما فعال هستند و همگی نیز در بخش آنلاین فعال هستند.
برای ثبت رسمی کسب و کار سفالگری چه مراحلی را باید طی کرد؟
روند ثبت شرکت در تجربه ما سخت بود و حدود یکی دو سال دوندگی کردم. برای ثبت مراحل مختلفی را باید پشت سر گذاشت اما مهمترین شرط داشتن آیین‌نامه وگواهینامه استادکاری سفالگری است که از طرف وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری صادر می‌شود.
آیا هنرمندان و کسب و کارهای مرتبط با تولید سفالگری روستای‌تان حمایت‌های خاصی هم از ارگان‌ها و نهادهای مرتبط دریافت می‌کنند؟
به هیچ وجه. با اینکه این هنر ثبت جهانی شده و یکی از چندین میراث زنده ایران است، ما تاکنون هیچ حمایتی ندیده‌ایم. درست است که بی‌خیال ما شده‌اند اما انتظارات ما زیاد هم نیست. اگر همت کنند و به همین موزه‌ای که در روستایمان داریم، رسیدگی کنند، کار بزرگی کرده‌اند. به طوری که هر کسی که به اینجا می‌آید و به او می‌گوییم این موزه ثبت جهانی شده، باور نمی‌کند. این موزه قریب به 50 سال است که ساخته شده و اهالی نیز محصولاتشان را به آنجا می‌برند و می‌فروشند. هریک از شرکت‌های تعاونی یک میز در این موزه می‌گذارند و محصولات سفالی‌شان را به بازدیدکنندگان نشان می‌دهند و می‌فروشند. علاوه بر این کوره پخت محصولاتمان نیز در همین موزه واقع شده اما به رغم این اهمیت حیاتی چندان توجهی به آن نمی‌شود.
چالش‌ها و کمبودهایی اصلی هنرمندان در روستای کلپورگان چیست؟ فکر می‌کنید اگر کدام امکان را داشتید شرایطتان بهتر می‌شد؟
ما در یک سال اخیر بخشی از محصولاتمان را به صورت آنلاین می‌فروشیم و سهم این نوع فروش هم در حال افزایش است. طبیعی است مهمترین دغدغه ما در حال حاضر ارسال سفارش‌هاست. در گذشته مجبور بودیم برای ارسال محصولات دست‌ساز به شهر برویم اما با اینکه پست‌بانک در روستایمان راه افتاده، چندان فعال نیست و برخی اوقات ناچاریم دوباره به شهر مراجعه کنیم. ما فکر می‌کنم زیرساخت و امکانات ارسال کالاها در کسب و کار ما بیش از هر موضوع دیگری اهمیت داشته باشد.
