جهان در تب ویروس کرونا همچنان می‌سوزد. بعد از ۱۰ ماه از شروع همه‌گیری، هنوز این ویروس به کنترل درنیامده و کشورهای مختلف نیز خود را برای رویارویی با موج‌های دوم و سوم آن در فصل سرما آماده می‌کنند. تا بدینجا مشخص شده پیامدهای اقتصاد بیماری کووید ۱۹ آنچنان سنگین بوده که حتی توسعه‌یافته‌ترین کشورها نیز تا سال‌ها زیر بار سنگین آن به راحتی کمر راست نخواهند کرد. ویروس کرونا حتی اجلاس پیش‌روی پیش گروه G20 را نیز تحت‌الشعاع قرار داده است و آنطور که برخی رسانه‌ها گفته‌اند ۲۰ اقتصاد برتر جهان قبول کرده‌اند در نشست امسال که بیست و یکم و بیست و دوم نوامبر در شهر ریاض عربستان برگزار می‌شود، به صورت ویژه به وضعیت صنعت گردشگری رسیدگی کنند و راه‌کارهایی برای کمتر کردن حجم خسارت‌های کرونا بر توریسم جهانی بیابند. در همین حال سازمان جهانی جهانگردی و انجمن بین‌المللی حمل و نقل هوایی (IATA) نیز یادداشت تفاهم همکاری امضا کرده‌اند تا برنامه‌هایشان را برای احیای صنعت گردشگری به صورت مشترک پیش ببرند.
توافق جهانی درباره گردشگری
پیش‌بینی می‌شود بهبود وضعیت صنعت گردشگری و بازگشت آن به مسیر رونق مرحله به مرحله باشد. بازگشایی مرزها و رفع نسبی محدودیت‌های سابق، علائم و نشانه‌های امیدوارکننده‌ای است که فعالان و کارشناسان صنعت گردشگری به آن دل‌خوش کرده‌اند. با این حال این اعتقاد هم وجود دارد که برای تحرک‌بخشی به کسب و کارهای حوزه توریسم به چیزی بیش از برنامه‌ریزی‌های دولت‌ها و تزریق نقدینگی به بخش گردشگری و سیاست‌هایی مثل اعطای کمک به ایرلاین‌ها و هتل‌ها و اقامتگاهها و… نیاز است. به طور مشخص‌تر عده‌ای می‌گویند همانگونه که در تجربه بحران‌های جهانی گذشته کشورها برای یافتن راه‌حل دست به همکاری و اجماع زده‌اند، در برهه کنونی نیز نجات صنعت گردشگری باید هدف مشترک همه کشورها باشد.
صنعت گردشگری به اعتبار ارزش افزوده رو به رشد آن همواره یکی از بخشهای مورد توجه کشورها بوده است. سازمان جهانی گردشگری و یاتا گفته‌اند با درک این ضرورت متعهد شدهاند در راه راه‌اندازی مجدد صنعت گردشگری جهانی با یکدیگر همکاری کنند. در توافق امضا شده قرار است ارتباط نزدیک‌تری میان بخشهای حاکمیتی و دولتی با بخش خصوصی برقرار شود و پل ارتباطی نیز صنعت هوانواردی است. محتوای این توافقنامه استفاده از ظرفیت‌های تمام بخشهای خصوصی و دولتی برای افزایش اعتماد مسافران در طول سفر، بهبود و پایدارسازی سفرها و کمک به رشد صنعت گردشگری در آینده است.
چالش سفر امن
از ابتدای بحران کنونی شیوع ویروس کرونا یکی از چالش اصلی این بوده که گردشگران چه زمانی اطمینان حاصل می‌کنند که سفر کردن بی‌خطر است و سلامتی‌شان را به خظر نمی‌اندازد. پرداختن به این متغیر اصلی یعنی سفرهای هوایی شاخص اصلی در شروع به کار مجدد صنعت گردشگری نیز محسوب می‌شود. هر چه باشد سفرهای هوایی جز اساسی صنعت گردشگری‌اند و سازمان جهانی گردشگری نیز با همین پیش‌فرض در توافق‌نامه‌ای که با یاتا امضا کرده بر اهمیت صنعت هوانوردی و لزوم توجه به ایرلاین‌ها تاکید کرده است. آنطور که این سازمان گفته، تجهیز و آمادگی خطوط هوایی برای اعتمادسازی میان مسافران دباره رعایت پروتکل‌های بهداشتی، سرعت احیای صنعت گردشگری را دو چندان می‌کند. در این زمینه برخی خطوط هواپیمایی نیز از مدت‌ها پیش‌تر خودشان دست به کار شده بودند تا با ایجاد سفر امن برای مسافران، به بهبود وضعیت صنعت گردشگری کمک کنند.
یاتا به فکر بهبود وضعیت صنعت گردشگری است
سازمان جهانی گردشگری به همکاری میان این نهاد و یاتا امیدوار است و تاکید دارد در شرایط کنونی صنعت گردشگری نیاز به نوآوری و همکاری بخشهای دولتی و خصوصی برای کمک به حرکت مجدد خطوط هوایی است. الکساندر دوجونیک، مدیر کل یاتا، گشودن امن مرزهای بین‌المللی به روی گردشگران را امری ضروری خوانده و گفته است: «گردشگران می‌خواهند احساس امنیت کنند و اطمینان داشته باشند که برنامه‌های سفر آنها تحت تأثیر تغییرات لحظه آخری قوانین و مقررات قرار نخواهد گرفت. برای محقق شدن این موضوع همکاری بیشتر بین بخشهای دولتی و خصوصی نیاز است.»
یاتا از سال ۱۹۷۸ عضو وابسته سازمان جهانی گردشگری است و صدای فعلان و شرکت‌های بخش حمل و نقل هوایی بین‌المللی را انعکاس می‌دهد. علاوه بر این یاتا عضوی فعال در میان اعضای UNWTO نیز محسوب می‌شود که به توصیه‌ها و رهنمودهای جهانی برای کمک به رشد صنعت گردشگری کمک می‌کند. از جمله اینک در بحران ناشی از شیوع ویروس کرونا دستورالعمل‌هایی خطاب به دولت‌ها و بخش خصوصی برای کمک به آنها در اتخاذ راهکارهای مناسب، پروتکل‌های بهداشتی پیشرفته برای تضمین ایمنی مسافران و کارکنان هواپیمایی و همکاری و هماهنگی قوی میان همه بخشهای صنعت گردشگری صادر کرد که در نسخه نهایی توافقنامه نیز منعکس شدهاند.
فراخوان برای مشارکت و همکاری جهانی برای نجات توریسم و بهبود وضعیت صنعت گردشگری محور تمام تلاش‌هایی است که از چندماه پیش و با طولانی شدن روند مقابله با ویروس کرونا شروع شده است. کوشش‌هایی که سازمان جهانی جهانگردی رهبری آن را بر عهده گرفته و می‌گوید می‌خواهد میان تمام کشور رواج دهد. علاوه بر همکاری نزدیک با انجمن‌ها و مشاغل بخش خصوصی اخیراً توافق نامهای میان این سازمان و سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (FAO) امضا شده که براساس دو آژانس سازمان ملل متحد برای بهره‌گیری از قدرت و ظرفیت توریسم برای قرار گرفتن کشورهای فقیر و به خصوص دارای جوامع روستایی در مسیر توسعه پایدار اجتماعی و اقتصادی همکاری می‌کنند.
کاهش ۶۵ درصدی گردشگری بین‌المللی
به طور قطع ماه‌های پیش رو برای صنعت گردشگری جهانی حیاتی‌اند. با نگاهی به آمار و اطلاعاتی که در بخشهای مرتبط با وضعیت صنعت گردشگری منتشر شده، می‌توان دریافت که چالش‌های ناشی از همه‌گیری کرونا بر این صنعت بیش از آن چیزی است که در گذشته تصور می‌شد. سازمان جهانی گردشگری در پروژه‌ای چندجانبه به نام «ردیابی احیای صنعت گردشگری» با برخی شرکت‌های تحلیل داده و سازمان‌هایی مانند ایکائو به بررسی تغییرات شاخص‌های مرتبط با صنعت گردشگری از ماه ژانویه تا آگوست امسال پرداخته است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در بخش ورود گردشگران بین‌المللی، از ژانویه تا ژوئن امسال در مجموع ۶۵ درصد از حجم مسافران در مقایسه با مدت زمان مشابه سال گذشته کاسته شده است. در این بخش بیشترین افت مربوط به منطقه آسیا_پاسیفیک بوده که تغییرات آن ۷۲ درصد بوده و بعد از آن منطقه اروپا با ۶۶ درصد، خاورمیانه و آفریقا با ۵۷ درصد و در نهایت نیز قاره آمریکا قرار دارد که تعداد گردشگران خارجی آن ۵۵ درصد کاهش یافته است.
وضعیت صنعت گردشگری با افت ۷۸ درصدی رزرو هواپیما
شاخص دیگری که در این پروژه بررسی شده، «ظرفیت پروازهای داخلی» است. اطلاعات این بخش را سازمان ایکائو داده که برپایه آن در ۸ ماه منتهی به سپتامبر ۲۰۲۰ بر اثر شیوع ویروس کرونا، ۳۹ درصد از ظرفیت معمول پروازهای داخلی مجموع کشورها و مناطق جهان کم شده است. برای نمونه در ماه آگوست در مقایسه با مدت زمان مشابه سال قبل، ظرفیت پروازهای داخلی کشورهای منطقه آفریقا ۶۷ درصد کم شده است.
در شاخص «ظرفیت پروازهای خارجی»، وضع بدتر است. به طور میانگین ۶۰ درصد کاهش تعداد ظرفیت از ژانویه تا آگوست ثبت شده و بیشترین کاهش نیز مربوط به منطقه آسیا-پاسیفیک بوده است.
در شاخص «رزرو واقعی هواپیما» نیز داده‌های ForwardKeys حاکی از آن است که رزروهای واقعی در مقایسه با مدت زمان مشابه سال گذشته در مجموع ۷۸ درصد افت داشته است. جالب این است که از ماه آوریل به این سو در تمام ماه‌ها افت رزروهای واقعی بیش از ۹۰ درصد بوده و در این زمینه وضعیت تمام کشورها و مناطق مشابه است. در آخرین ماه بررسی شده نیز داده‌ها نشان می‌دهد همین روند ادامه داشته است. یعنی به دلیل نااطمینانی از سفر ایمن، اغلب مردم رزروهای خود را تکمیل نکرده‌اند. ForwardKeys به شرکت‌های مختلف در تجزیه و تحلیل و پیش‌بینی آینده سفر و تصمیم‌گیری دقیق در این باره کمک می‌کند.
رسیدن نرخ اشغال هتل‌ها به ۴۰ درصد
در شاخص اشغال هتل‌ها، در ماه‌های ژانویه تا آگوست، در مجموع هتل‌ها با ۴۰ درصد ظرفیت کار کرده‌اند. براساس داده‌های STR، اوضاع در منطقه آسیا-پاسیفیک از دیگر مناطق بهتر است. به طوری که نرخ اشغال هتل‌ها در ماه آگوست مشابه اولین ماه سال شده است. نکته اینکه از ماه آوریل به این سو در اغلب مناطق جهان، نرخ اشغال هتل‌ها بعد از مدتی دوباره رو به افزایش گذاشته است. بیشترین تغییر مثبت در تمام ماه‌ها متعلق به منطقه آسیا- پاسیفیک است که در ماه آگوست نرخ اشغال هتل‌ها در آن به ۵۴ درصد رسیده است. کمترین نرخ نیز آنطور که STR گزارش داده، متعلق به قاره آفریقا است. STR شرکتی است که استانداردهای جهانی در زمینه هوش داده را تعیین می کند و امکان رقابت استراتژیک، برنامه‌ریزی برای آینده و یافتن راه‌حل‌‌ها متناسب با شرایط مختلف را فراهم می‌کند.
وضعیت صنعت گردشگری در رزرواسیون هتل‌ها
شاخص کلیدی دیگر برای درک وضعیت صنعت گردشگری جهان، «جست‌و‌جو و رزرو هتل» است. اطلاعات این بخش را شرکتی به نام Sojern ارائه کرده است. Sojern در زمینه ارائه راه‌حل‌های بازاریابی سفر بر اساس تحلیل داده فعالیت می‌کند و در محاسبات خود از یادگیری ماشینی بهره می‌گیرد. بنا بر داده‌های این شرکت در بخش جست‌و‌جوی هتل‌ها، گرچه از ماه آوریل به این سو اوضاع کمی بهبود یافته، همچنان در مقایسه با سال گذشته منفی است. براساس اطلاعات منتشر شده در بازه ژانویه تا آگوست، میزان جست‌و‌جوی هتل‌ها ۵۵ درصد کمتر از مدت زمان مشابه در سال ۲۰۱۹ بوده است. در آخرین ماه بررسی شده، اوضاع در خاورمیانه از دیگر مناطق بهتر بوده است.
خاورمیانه در مجموع در مقایسه با ۴ منطقه دیگر کمترین میزان کاهش جست‌و‌جوی هتل‌ها را در دوره هشت ماهه یاد شده داشته است. داده‌های آخرین ماه بررسی شده نیز نشان می‌دهد جست‌و‌جوی هتل‌ها در خاورمیانه تنها ۱۳ درصد کمتر از مدت زمان مشابه در سال گذشته بوده است. در شاخص رزرو هتل‌ها نیز به استناد داده‌های Sojern، در طی ۸ ماه سال جاری میلادی رزرو هتل‌ها نصف سال گذشته بوده است. در این شاخص منطقه آسیا-پاسیفیک با افت ۵۸ درصدی، بیشترین آسیب را دیده است. با اینکه از ماه آوریل تا جولای اوضاع رزرواسیون بهبود اندکی را نشان داده، طبق داده‌های منتشر شده، از ماه جولای به این سو، دوباره رزرو هتل‌ها افت کرده است. برای نمونه در قاره افریقا میزان رزروها در ماه آگوست ۸۰ درصد کمتر از مدت زمان مشابه در سال ۲۰۱۹ بوده است.
کاهش ۶ درصدی اجاره اقامتگاهها
شاخص کلیدی دیگر در بررسی وضعیت صنعت گردشگری در دوران شیوع ویروس کرونا، «اجاره کوتاه‌مدت» اقامتگاهها است که اطلاعات آن را شرکتی به نام AIRDNA جمع‌آوری کرده است. AIRDNA یک شرکت فعال در حوزه داده است که دو سرویس اصلی به نامهای Custom Data و MarketMinder ارائه می‌دهد. مارکت‌مایندر یک برنامه وب است که معیارهای مربوط به اجاره Airbnb و Vrbo را در سراسر جهان نمایش می‌دهد.
خدمات این شرکت می‌تواند برای درک بازار اجاره کوتاه مدت یا تحقیق درباره بازارهای دیگر به منظور سرمایه‌گذاری به افراد و شرکت‌ها کمک کند. طبق یافته‌های AIRDNA میانگین شاخص جهانی اجاره کوتاه‌مدت در دو ماه ابتدایی سال به ترتیب ۳۱ و ۳۳ درصد رشد داشته اما از ماه سوم به بعد کاهش تقاضاها شروع شده است. با این حال در هشت ماه سال ۲۰۲۰ در مقایسه با مدت زمان مشابه در سال گذشته، کاهش میزان اجاره‌های کوتاه‌مدت در بدترین حالت تنها ۱۵ درصد بوده است. میانگین جهانی کاهش میزان اجاره کوتاه‌مدت اقامتگاهها ۶ درصد محاسبه شده است.
روند ابتلا به ویروس کرونا
در نهایت به آخرین شاخص یعنی نسبت تعداد مبتلایان به ویروس کرونا به جمعیت هر منطقه می‌رسیم که اطلاعات آن Our World in Data تهیه کرده است. Our World in Data نشریه‌ای علمی است که بر مشکلات بزرگ و چالش‌های جهانی مانند فقر و گرسنگی، بی‌عدالتی و نابرابری، بیماری، تغییرات اقلیمی، و جنگ و خشونت تمرکز دارد. بنیانگذار این نشریه، مورخ اجتماعی و اقتصاددان توسعه، ماکس روزر است. برپایه تحلیل‌های آماری این نشریه روند ابتلا به ویروس کرونا در هشت ماه گذشته صعودی بوده اما دولت‌ها در مناطق مختلف ماه به ماه عملکرد امیدوارکننده‌ای داشته‌اند.
