گردشگری از جمله حوزه‌هایی است که شاکله آن کسب و کارهای سنتی شکل داده‌اند. آژانس‌ها ودفاتر و هتل‌ها و اتحادیه‌ها و بازیگران پرشمار دیگر که چندین دهه نشستند و در اتحادی نانوشته مختصات و متر و معیارها و مرزبندی‌ها را مشخص کردند و آن‌قدر هم جای پای خود را سفت کردند و قدرت گرفتند که سیاست‌گذار و قانون‌گذار را نیز با خود هم‌کلام و همراه کردند.
قوانین و دستورالعمل‌ها، ضوابط و آیین‌نامه‌ها و استانداردها و شیوه‌نامه‌ها متناسب با خواسته بازیگران سنتی تدوین شده و همه هم به آن خو گرفته‌اند. از اواخر دهه ۸۰ که آرام آرام با توسعه اینترنت و پلتفرم‌های آنلاین و شبکه‌های اجتماعی کسبوکارهای نوپا و استارتاپ‌ها وارد فضای رقابت شدند، می‌شد حدس زد که دیگر نه عرصه مثل سابق یک‌دست است و نه هیمنه و نفوذ و اعتبار بازیگران سنتی دوام زیادی خواهد آورد. حوزه گردشگری نیز متاثر از انقلاب فناورانه در سال‌های اخیر تغییر کرده و کنش‌گران جدیدی وارد میدان رقابت شده‌اند که حرفهای تازه‌ای برای گفتن دارند. تازه‌نفسند، انگیزه دارند به ابزارهای لازم نیز مجهزند. بازیگرانی که شان و جایگاهی در حد و قواره رقبای قدیمی‌تر و بلکه بیشتر برسند اما قواعد سنتی بازی این اجازه را به آن‌ها نمی‌دهد.
نمونه‌اش ده‌ها مجوز و فرآیندی است که استارتاپ‌ها و کسبوکارهای آنلاین حوزه گردشگری برای حضور در میدان رقابت ملزمند از سازمان‌ها و نهادهای مختلف بگیرند اما اغلب‌شان به زبان کسب و کارهای سنتی و برای آن‌ها نوشته شده است. چالشی که استارتاپ‌ها و کسب و کارهای آنلاین گردشگری با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، این است که می‌گویند برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران در تنظیم قواعد و دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌ها وقعی به جایگاه و نقشآفرینی آن‌ها در این حوزه نمی‌نهند و برای اثبات این ادعا نیز به ده‌ها مجوزی اشاره می‌کنند که ناچارند از وزارت میراث فرهنگی و ارگان‌ها و نهادهای دیگر بگیرند، اما در عمل به دردشان نمی‌خورد.
۸ مجوز استارتاپ‌های گردشگری: مشتی نمونه خروار!
مجوز بند «ب» میراث فرهنگی، گواهینامه حرفهای فعالیت گردشگری سلامت وزارت میراث فرهنگی، مجوز تسهیلگری درمان وزارت بهداشت، مجوز «ای‌نماد» سازمان توسعه تجارت الکترونیکی وزارت صمت، مجوز اتحادیه کسب و کارهای مجازی، مجوز ساماندهی وزارت ارشاد، مجوز گردشگری الکترونیک وزارت گردشگری، مجوز تبلیغات درمانی از نظام پزشکی و… فقط نمونه‌هایی از مجوزهایی‌اند که استارتاپ‌های گردشگری می‌گویند ملزم به دریافت آن‌ها هستند اما برخی از آن‌ها ربطی به حوزه کاری‌شان که فعالیت آنلاین گردشگری است، ندارد و برخی دیگر هم دارای پروسه‌های وقت‌گیر و فرسایشی هستند.
موضوع جلسه دیروز جمعی از فعالان استارتاپ‌ها و کسب و کارهای نوآور گردشگری که به دعوت کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی تهران جمع شده بودند، همین موارد بود.
استارتاپ‌های گردشگری هم‌جهت با وزارت میراث فرهنگی‌اند
در این جلسه درباره چالش‌‌ها و معضلات حوزه گردشگری کشور و درگیری‌های استارتاپ‌های گردشگری بحث‌های فراوانی شد. عقب‌ماندگی‌های قوانین و مقررات نسبت به تحولات و دگرگونی‌ها، رویکرد سیاست‌گذاران به بخش آنلاین گردشگری، نبود رویه‌های واحد و فرآیندهای پیچیده و زمان‌بر. تضاد منافع یکی از اولین و مهمترین موضوعاتی بود که بنیان‌گذار استارتاپ تریپ‌ساز مطرح کرد و درباره آن چنین گفت: «اولین مسئله‌ای که استارتاپ‌های گردشگری از همان ابتدا با آن روبرو هستند این است گمان می‌شود با اهداف وزارت میراث فرهنگی تضاد منافع دارند. این در حالی است که استارتاپ‌های گردشگری در جهت منافع این وزارتخانه عمل می‌کنند و به عبارتی در زمین او بازی می‌کنند اما با این حال نمی‌دانند چرا واحدی مجزا و رویه‌هایی مشخص برایشان تعریف نشده است.»
مهرداد ناطقی با بیان اینکه حضور و نقشآفرینی استارتاپ‌های گردشگری به سیاست‌گذاران و مجریان در حل معضلات و مشکلات قدیمی کمک می‌کند، افزود: «استارتاپ‌ها به صورت دوره‌ای آمارهای عملکرد خود را منتشر می‌کنند و همین موضوع می‌تواند مبنای تصمیم‌گیری مدیران وزارت میراث فرهنگی باشد.»
مدیرعامل استارتاپ آریامدتور:
فرآیندها به طرز عمیق و ریشه‌ای ناکارآمد است و گویی برای اذیت کردن صاحبان کسب و کارهای آنلاین طراحی شده‌اند. برای مثال حتی انجام ساده‌ترین کارها در مراحل مختلف صدور مجوز منوط به حضور شخص مدیرعامل است
وی با بیان اینکه در ساختار وزارت میراث فرهنگی هیچ واحد و بخش ویژه‌ای برای استارتاپ‌ها و کسب و کارهای آنلاین ایجاد نشده، تصریح کرد: «در شرایطی که ساختارها ناقص باشد، استارتاپ‌ها در جست‌جوی چتر نجات چاره‌ای ندارند جز اینکه به وزارت ارشاد یا اتحادیه کسب و کارهای مجازی و… مراجعه کنند که هیچ تخصصی در زمینه گردشگری ندارند. در جواب هم تصمیم‌گیران در وزارت میراث فرهنگی زبان به گله می‌گشایند که چرا استارتاپ‌ها از نهاها و وزارت‌خانه‌های دیگر مجوز می‌گیرند.»
بنیان‌گذار تریپ‌ساز با یادآوری اینکه در ایران نگاه به مقوله گردشگری همواره امنیتی بوده، اظهار کرد: «میزان ریسکی که فعالان گردشگری برای فعالیت در این حوزه پذیرفته‌اند، قابل مقایسه با دیگر حوزه‌ها نیست.»
به گفته ناطقی صاحبان کسب و کارهای نوپای گردشگری به تنها به یک دلیل میدان را خالی نمی‌کنند و آن هم چیزی جز هموار کردن راه و مسیر برای نسل‌های آینده نیست. بنیان‌گذار استارتاپ تریپ‌ساز با بیان اینکه مجوزهایی که کسب و کارهای آنلاین گردشگری از نهادهای مختلف می‌گیرند، مزیت خاصی برای آن‌ها ندارد، افزود: «یکی از این مجوزها «ای‌نماد» است که مختص درگاه پرداخت است. مجوز دیگری را وزارت ارشاد به استارتاپ‌ها می‌دهد که آن هم خیلی به درد نمی‌خورد. علاوه بر این‌ها کسب و کارهای آنلاین در پژوهشگاه میراث فرهنگی هم عضویت دارند که آن هم مزیت خاصی به همراه ندارد.»
ناطقی اضافه کرد: «تنها جایی که می‌تواند چتر حمایتی خود را بر سر استارتاپ‌های گردشگری بگستراند، اتحادیه کسب و کارهای مجازی است اما در اتحادیه نیز به این دلیل که می‌خواهند ریسک کارشان را کم کنند و اصطلاحا دنبال دردسر نیستند، از استارتاپ‌های گردشگری می‌خواهند که مجوز بند «ب» را دریافت کنند.» وی در پاسخ به این پرسش که مدارک عضویت در اتحادیه چیست، اظهار کرد: «برای عضویت در اتحادیه داشتن مجوز بند «ب» الزامی است و با اینکه می‌گوییم هدف‌مان برگزار تور نیست، باز هم اصرار دارند که مجوز بگیریم یا اینکه با آژانس‌ها قرارداد امضا کنیم.» بنیان‌گذار تریپ‌ساز با تاکید بر اینکه عقد قرارداد با آژانس‌ها صرفه اقتصادی ندارد، تصریح کرد: «در برخی موارد آژانس‌ها می‌گویند در ازای عقد قرارداد با استارتاپ‌ها باید ۴۰ درصد درآمد به آن‌ها تعلق گیرد.»
فرآیندها به صورت سیستماتیک ناکارآمدند
مسئله اصلی استارتاپ‌های گردشگری این است که وزارت میراث فرهنگی در ساختار خود هیچ سازوکار حمایتی از آن‌ها ندارد و رویه‌ها و فرآیندهای صدور مجوز نیز شفاف و روشن نیست. با این حال این کسب و کارها باز هم به دنبال گرفتن مجوزها می‌روند. منتها نه به خاطر دریافت کمک و حمایت بلکه کسب اطمینان از اینکه فعالیت آن‌ها با تعطیلی و توقف روبرو نشود.
موضوعی که بنیان‌گذار استارتاپ آریامدتور دلیل آن را حساس و کلیدی بودن صنعت گردشگری دانست. محمد نصری با تاکید بر اینکه در ایران برخورداری از مجوزها حالت بازدارنده دارد، گفت: «ما اگر اصرار داریم مجوز بگیریم به این خاطر است که کسب و کارمان پلمپ یا متوقف نشود و زحماتمان هدر نرود وگرنه از این راه هیچ عایدی دیگری نداریم.» وی اظهار کرد: «صاحبان کسب و کارهای گردشگری با وزارت‌خانه‌های میراث فرهنگی، امور خارجه، اطلاعات و بهداشت درگیر هستند و در قبال کوچکترین اتفاق و حادثه و مسئله پیش‌بینی نشده به ویژه برای گردشگران ورودی باید به مراجع زیادی پاسخگو باشند. بنابراین تصور می‌کنیم وجود مجوزها به مثابه بیمه برای ادامه فعالیت‌مان است.»
بنیان‌گذار استارتاپ تریپ‌ساز:
در شرایطی که ساختارها ناقص باشد، استارتاپ‌ها در جست‌جوی چتر نجات چاره‌ای ندارند جز اینکه به وزارت ارشاد یا اتحادیه کسب و کارهای مجازی و… مراجعه کنند که هیچ تخصصی در زمینه گردشگری ندارند. در جواب هم تصمیم‌گیران در وزارت میراث فرهنگی زبان به گله می‌گشایند که چرا استارتاپ‌ها از نهاها و وزارت‌خانه‌های دیگر مجوز می‌گیرند
نصری با اشاره به رویه‌های صدور مجوز در وزارت میراث فرهنگی گفت: «تجربه یک ساله آریامدتور برای دریافت مجوز در وزارت میراث فرهنگی نشان می‌دهد که فرآیندها به طرز عمیق و ریشه‌ای ناکارآمد است و گویی برای اذیت کردن صاحبان کسب و کارهای آنلاین طراحی شده‌اند. برای مثال حتی انجام ساده‌ترین کارها در مراحل مختلف صدور مجوز منوط به حضور شخص مدیرعامل است.» وی با تشریح برخی فرآیندهای پیچیده صدور مجوز گردشگری گفت: «رویه‌هایی که وزارت میراث فرهنگی برای ارکان و بخش‌های مختلف صدور مجوز تعریف کرده به صورت کاملا ناهماهنگ یا سلیقه‌ای اجرا می‌شوند و همین موضوع نیز کسب و کارهای نوپا را به دردسر انداخته است.»
نصری با بیان اینکه بخش زیادی از رفت و آمدها به اداره‌های میراث فرهنگی به منظور سوال پرسیدن از کارشناسان و کارمندان است، اضافه کرد: «بسیاری از رفت‌و‌آمدها را می‌توان با راه‌اندازی بخش «سوال‌های متداول» در سایت اداره‌های میراث فرهنگی کم کرد. حداقل انتظار این است که فهرستی از پرسش‌های پرتکرار متقاضیان و پاسخ‌های آن‌ها بر روی سایت قرار گیرد تا متقاضیان دریافت مجوزها مجبور نباشند در شرایط پرریسک کنونی به اداره‌های میراث فرهنگی مراجعه حضوری کنند.» مدیرعامل آریامدتور اضافه کرد: «راه‌حل آسان و کم‌هزینه این است که وزارت میراث فرهنگی به پلتفرم و بستر آنلاین برای بارگذاری مدارک، سوال و جواب، و… توجه کند که اگر چنین شود، دست‌کم بخشی از مشکلات استارتاپ‌های گردشگری در راه دریافت مجوزها کمتر می‌شود.»
نصری فرآیند دریافت مجوز بند «ب» را دشوارتر از دیگر مجوزها خواند و بر این موضوع تاکید کرد که ذهنیت و برداشت قانون‌گذاران و سیاست‌گذاران درباره مجوز بند «ب» و نوع فعالیت کسب و کارها درست نیست. وی افزود: «در کشور ما نگاه به حوزه گردشگری با واقعیت‌های این حوزه سازگاری ندارد و ما تصور می‌کنیم دلیل اصلی این ماجرا به‌روز نبودن قوانین و مقررات است.» به باور نصری، کسب و کارهای آنلاین مدل درآمدی متفاوتی از سنتی‌ها دارند و در نخستین گام لازم است که قانون‌گذاران واقعیت کسب و کارهای جدید را بپذیرند. مدیرعامل آریامدتور با تاکید بر اینکه استارتاپ‌های گردشگری با قوانین و مقررات مشکلی ندارند، اضافه کرد: «مطالبه اصلی استارتاپ‌های گردشگری الزام به گرفتن مجوز بند «ب»، نیست. بلکه اصلاح رویه‌ها و پرهیز از سلیقه‌گرایی است که به شدت آن‌ها را آزار می‌دهد.»
قراردادهای مشارکت به استارتاپ‌ها تحمیل شده
بنیان‌گذار استارتاپ آرتور۲۴ نیز با تاکید بر اینکه استارتاپ‌ها برای دریافت مجوز از وزارت میراث فرهنگی و دیگر نهادها و سازمان‌ها مشکلات و محدویت‌های فراوانی دارند، اظهار کرد: «تا چند ماه آینده انتخابات ریاست جمهوری برگزار می‌شود و احتمالا بسیاری از دستورالعمل‌ها و ضوابط عوض خواهند شد و این موضوع برای استارتاپ‌هایی که در حال گذراندن مراحل مختلف اداری دریافت مجوز هستند، دشوار خواهد بود.»
سروش سعادت با اشاره به اینکه بسیاری از ارگان‌ها و نهادهای مرتبط با گردشگری به فعالان استارتاپی توصیه می‌کنند کار خود را شروع کنند و به تدریج برای گرفتن مجوز اقدام کنند، گفت: «گرفتن مجوز در حوزه گردشگری بسیار طاقت‌فرسا است و به همین دلیل بسیاری از کسب و کارها به دلیل پیچیده و زمان‌بر بودن فرآیند دریافت مجوزها برای ادامه فعالیت ناچار با امضای قرارداد مشارکت با آژانس‌ها و دفاتر گردشگری و نظام پزشکی و بیمارستان‌ها شده‌اند.»
موسس استارتاپ هیچ‌هاپ:
در برخی استان‌ها ابلاغیه صادر کرده‌اند که مجوز بند «ب» صادر نشود و وقتی متقاضیان مراجعه می‌کنند راه‌حلی که پیش پای آن‌ها می‌گذارند این است که مجوز بند «ب» آژانس‌های ورشکسته را خریداری کنند
به گفته سعادت نداشتن مجوز فعالیت استارتاپ‌ها را در موقعیتی شکننده قرار می‌دهد که هر لحظه ممکن است فعالیت‌شان با اختلال روبرو شود. وی در این باره اظهار کرد: «آرتور۲۴ در حال حاضر از ظرفیت آژانس‌ها و مراکز خدمات درمانی استفاده می‌کند اما این نگرانی هم وجود دارد که به دلیل پیچیدگی و زمان‌بر بودن فرآیند صدور مجوز، دچار مشکل شود. بسیاری از استارتاپ‌های دیگر نیز همین مشکل را دارند اما از طرفی نیز می‌دانند آلترناتیو دیگری در اختیارشان نیست.» سعادت مجوز بند «ب» را کلیدی‌ترین مجوزی دانست که استارتاپ‌ها و کسب و کارهای نوپا برای ادامه کارشان باید آن را دریافت کنند. وی تصریح کرد: «در شرایط کنونی سوای اینکه بهره‌مندی از مجوزها کارگشا هست یا نه، رویه‌ها و بوروکراسی‌های اداری مسئله‌ساز است. بنابراین پیشنهاد می‌کنیم تدابیری اندیشیده شود و مجوزها به‌گونه‌ای طراحی شوند که هم سهل‌الوصول‌تر باشد و هم مفید فایده واقع شود.»
فرآیندهای پیچیده به معضل مجوزفروشی رسیده
مشکلات و معضلاتی که استارتاپ‌های گردشگری در مسیر گرفتن مجوز بند «ب» برخورد می‌کنند گروهی از آن‌ها را بر آن داشته تا به دنبال مجوز گردشگری الکترونیک بروند. مجوزی که وزارت میراث فرهنگی آیین‌نامه آن را دی‌ماه سال گذشته صادر کرده اما گرفتن آن به سادگی ممکن نیست و فقط تعداد معدودی از کسب و کارها آن را گرفته‌اند. یکی از این استارتاپ‌ها، هیچ‌هاپ است که بنیان‌گذار آن معتقد است گرفتن این مجوز از نظر دشواری، دست‌کمی از مجوز بند «ب» گردشگری ندارد. امیر نبی‌زاده در این باره گفت: «مجوز بند «ب» چنان اشباع شده که وزارت میراث فرهنگی دیگر مجوز جدید صادر نمی‌کند و بر همین اساس ما به ناچار به سمت گرفتن مجوز الکترونیک گردشگری رفتیم.»
وی یکی از معضلات کنونی کسب و کارهای آنلاین گردشگری را «مجوزفروشی» دانست و اظهار کرد: «در برخی استان‌ها ابلاغیه صادر کرده‌اند که مجوز بند «ب» صادر نشود و وقتی متقاضیان مراجعه می‌کنند راه‌حلی که پیش پای آن‌ها می‌گذارند این است که مجوز بند «ب» آژانس‌های ورشکسته را خریداری کنند.» به گفته نبی‌زاده چنین سازوکارهایی از همان ابتدا صاحبان کسب و کارها را به راه‌های غیرقانونی می‌کشاند. وی اضافه کرد: «قیمت مجوزهای بند «ب» از ۴۰ میلیون به بالا است و این برای استارتاپی که تازه می‌خواهد کار خود را شروع کند، ناامیدکننده است. چرا که مجبور است کل سرمایه‌اش را صرف خرید مجوز بند «ب» کند.»
بنیان‌گذار استارتاپ هیچ‌هاپ با اشاره ابلاغ شیوه‌نامه صدور مجوز گردشگری الکترونیک درباره تفاوت‌های محتوایی مجوز گردشگری الکترونیک و گردشگری بند «ب» چنین گفت: «مجوز گردشگری الکترونیک به جز در دو بند «الزام به داشتن دفتر به متراژ حداقل ۴۰ متر» و «معرفی و حضور مدیر فنی دارای سه سال سابقه کار و بیمه‌پردازی»، تفاوت دیگری با مجوز بند «ب» ندارد.»
نبی‌زاده، تاخیر در برگزاری جلسه کمیته فنی را از دیگر چالش‌های استارتاپ‌ها و کسب و کارهای خلاق و نوآور در فرآیند دریافت مجوز گردشگری الکترونیک دانست و گفت: «موافقت با صدور مجوز مشروط به تایید طرح اولیه در کمیته فنی متشکل از مدیرکل یا معاون گردشگری استان، مسئول امور حقوقی، مسئول فناوری اطلاعات، نماینده تشکل حرفهای مرتبط و یک نفر از اساتید دانشگاهی است. برای نمونه ما طرح اولیه هیچ‌هاپ را مهرماه سال ۹۸ ارائه دادیم اما جلسه کمیته فنی در خرداد سال ۹۹ برگزار شد.»
به گفته موسس استارتاپ هیچ‌هاپ، مواردی مانند گرفتن گواهی و تست عدم اعتیاد و سوء پیشینه و استعلام از حراست نیز گرفتاری‌های خاص خود را دارند و فرآیندهایی طولانی و فرسایشی برای آن‌ها تعریف کرده‌اند که از اساس با ماهیت الکترونیک مجوز در تعارض است.» نبی‌زاده، ارائه ضمانت‌ها و وثیقه‌های بانکی را دیگر مشکلات استارتاپ‌ها در فرآیند صدور مجوز گردشگری الکترونیک دانست و گفت: «در شیوه‌نامه صدور مجوز مبلغ وثیقه را ضمانت‌نامه بانکی به مبلغ ۵۰ میلیون تومان تعیین کرده‌اند. در برخی مناطق نیز ترکیبی از ضمانت نامه بانکی، چک و سفته است. پارادوکس آنجاست که میراث فرهنگی تاکید می‌کند متقاضی شغل دیگری به جز حوزه‌ای که برای آن درخواست مجوز کرده، نداشته باشد اما بانک‌ها برای صدور ضمانت‌نامه گواهی اشتغال به کار می‌خواهند.»
بنیان‌گذار استارتاپ آرتور۲۴:
در شرایط کنونی سوای اینکه بهره‌مندی از مجوزها کارگشا هست یا نه، رویه‌ها و بوروکراسی‌های اداری مسئله‌ساز است. بنابراین پیشنهاد می‌کنیم تدابیری اندیشیده شود و مجوزها به‌گونه‌ای طراحی شوند که هم سهل‌الوصول‌تر باشد و هم مفید فایده واقع شود
بنیان‌گذار هیچ‌هاپ، ناهماهنگی و نبود رویه واحد میان ارگان‌ها و نهادهای مختلف و به‌ویژه اختلاف‌نظر کارشناسی را مشکل بزرگ دیگر در مسیر صدور مجوز گردشگری الکترونیک خواند و اضافه کرد: «ما ۹ ماه تمام برای این مجوز دویدیم و بالاخره با هزار مصیبت گواهینامه فعالیت در فضای مجازی را گرفتیم که چندان هم به کارمان نمی‌آید. چرا که اجازه برگزاری تور نمی‌دهد و ما فقط می‌توانیم روی فروش و تبلیغات و بازاریابی حساب باز کنیم.»
بنیان‌گذار هیچ‌هاپ یکی از نیازهای اصلی کسب و کارهای آنلاین گردشگری را اصلاح تصورات و برداشت‌‌های سیاست‌گذاران دانست و خاطرنشان کرد: «متاسفانه در میان مدیران ما نگاه‌ها به کسب و کارها سنتی است و فضای استارتاپ و فعالیت آنلاین را نمی‌شناسند. بنابراین برای تغییر رویکردها نسبت به کسبوکارهای جدید باید مفاهیم پایه و کلیدی اصول تجارت الکترونیک و مواردی مانند پلتفرم و فعالیت آنلاین را به آن‌ها آموزش داد.»
اقامتگاههای بوم‌گردی زیر سایه آژانس‌ها
بنیان‌گذار اقامتگاه پیسو نیز با بیان اینکه بالاترین حجم فعالیت در فضای مجازی متعلق به استارتاپ‌های گردشگری و پس از آن اقامتگاههای بوم‌گردی و تورلیدرها است، گفت: «فرآیندهای برگزاری تورهای گردشگری دشوار و پیچیده است. یک تورلیدر اجازه برگزاری تور ندارد مگر زیر نظر یک آژانس باشد. اقامتگاههای بوم‌گردی نیز تنها در صورتی مجاز به معرفی و تعریف تور هستند که از طریق آژانس‌ها، تورلیدر مشخصی به آن معرفی شود.»
شایان بهرامی معتقد است در حوزه آنلاین گردشگری، قوانین و دستورالعمل‌های بعضا درست و منطقی فعالیت در عمل به گونه‌ای دیگر اجرا می‌شوند و این موضوع صاحیان کسب و کارهای گردشگری را سردرگم کرده است. وی با تاکید بر اینکه هدف اقامتگاههای بوم‌گردی ارائه خدمات کامل و رقم زدن تجربه ارشمند به گردشگران است، و بر همین اساس هم به تبلیغ و معرفی تورهای درست و ارزشمند اقدام می‌کنند، اظهار کرد: «براساس ضوابط، تورلیدرها برای فعالیت در زمینه برگزاری تور گردشگری باید از فیلتر آژانس‌ها وارد شوند تا در صورت بروز مشکل و حادثه، از گردشگران حمایت صورت گیرد. بخشی از سود و پورسانتی که به آژانس‌ها می‌رسد نیز از همین مسیر است. معضل این است که از نظر حراست میراث فرهنگی اقامتگاههای بوم‌گردی اجازه تبلیغ و معرفی تور ندارند.»
وی با بیان اینکه ارتباط میان گردشگران و اقامتگاههای بوم‌گردی براساس اعتماد و دوستی است و طرح درخواست‌‌هایی مثل شرکت در تور نیز داوطلبانه است، افزود: «کمترین میزان تبلیغ در فضای مجازی متعلق به هتل‌ها و آژانس‌هاست و اصرار حراست میراث فرهنگی بر استفاده از ظرفیت آژانس ها در تبلیغ تورها، اقامتگاههای بوم‌گردی را دچار مشکل کرده است.»
