خُراشاد روستایی در نزدیکی‌های شهر بیرجند در استان خراسان جنوبی است. روستایی با صنایع دستی منحصربه‌فرد که ثبت جهانی هم شده است. نام خراشاد با توبافی گره خورده است. نوعی پارچه سنتی دست‌بافت که زنان خراشادی صدها سال است که می‌بافند و به دلیل جنس مرغوب و طرح‌های خاص طرفداران زیادی دارد. در توبافی نیز مثل کاربافی یزد دست و پا همزمان حرکت می‌کنند تا پارچه بافته می‌شود. پارچه‌ای که از گذشته در ساخت حوله از آن استفاده می‌شد ولی امروزه کاربردهای مختلف دیگری نیز دارد. لیلا منصوری، بنیان‌گذار کسب و کار اینستاگرامی «خراشاد توباف» محصولات توبافی زنان هنرمند خراشادی را معرفی و به فروش می‌رساند. او می‌گوید بسیاری از زنان خراشادی که نسل در نسل به توبافی مشغولند نسبت به ارزش مادی و معنوی دست‌بافته‌های هنری‌شان آگاه نیستند و در ماه‌های اخیر نیز با شیوع ویروس کرونا همان اندک درآمدشان قطع شده است. منصوری قصدش از راه‌اندازی کسب و کار خراشاد توباف را ایجاد بستری تعاملی با زنان خراشادی برای تبدیل هنرشان به فعالیتی اقتصادی می‌داند. هنرمندانی که او می‌گوید فقط و فقط بافنده هستند و نمی‌دانند چگونه محصولات خود را به فروش برسانند. با موسس کسب و کار خراشاد توباف درباره هنر توبافی و ویژگی‌ها و مشخصات این جنس پارچه‌ه‌ها و مواردی دیگر از جمله لزوم حمایت از هنرمندان توبافی و محاسن و مزایای فروش صنایع دستی بر بستر شبکه‌های اجتماعی گفت‌و‌گو کرده‌ایم.
داستان شکل‌گیری کسب و کار اینستاگرامی خراشاد توباف از کجا شروع شد؟
ایده راه‌اندازی چنین کاری از زمان دانشجویی در سال‌های ۸۷ به بعد به ذهنم خطور کرد. ما از طرف دانشگاه در قالب اردوهای جهادی به مناطق مختلف کشور سفر می‌کردیم. در همین سفرها بود که متوجه شدم زنان روستایی هنرهای بکری دارند که کسی به آن‌ها توجه نکرده است. حتی خودِ زنان هم نمی‌دانستند هنرشان چه ارزش افزوده بالایی دارد.
هنرها و صنایع دستی زیادی در کشور وجود دارد که مردم با آن‌ها آشنایی ندارند و می‌توان با معرفی و سرمایه‌گذاری به خصوص در شهرهای بزرگ آن‌ها را احیا کرد یا از خطر نابودی نجات داد. در برخی مناطق واسطه‌ها به زنان روستایی سفارش کار می‌دادند و دستمزد بسیار ناچیزی در حد گذران زندگی به آن‌ها پرداخت می‌کردند. دغدغه‌ام این بود که محصولات صنایع دستی‌شان را به مردم معرفی و ارائه کنم. چرا که آن‌ها فقط هنر را بلد بودند و نمی‌دانستند نیاز بازار و مسائلی مانند طراحی محصولات و… چیست.
در خراشاد تقریبا اکثر مردم در خانه‌هایشان دستگاه توبافی دارند و به همین دلیل هم بافندگان با مشکلات زیادی در زمینه فروش دست و پنجه نرم می‌کنند. یعنی نمی‌دانند اگر محصولی ببافند نمی‌دانند کجا آن‌ها را به فروش برسانند. گرچه بازاری محلی برای فروش محصولات اما این بازار هم مدت‌هاست که به دلیل شیوع ویروس کرونا بسته شده است.
سال‌ها قبل در سفری به منطقه خراشاد متوجه شدم که زنان در این منطقه با هنر توبافی به بافت پارچه‌های نخی اقدام می‌کنند که جنسی مرغوب دارد و می‌توان از آن برای کاربری‌های مختلف استفاده کرد. از طرفی نیز میان روستائیان و بازار حلقه‌های مفقوده زیادی وجود دارد. ما در کسب و کار خراشاد توباف سعی کردیم این جای خالی را پر کنیم. با یکی از کارگاه‌های توبافی خراشاد توافق کردیم که محصولات را برای ما ببافند و ما نیز آن را در فضای مجازی به فروش برسانیم. ما ایده و ابعاد و طرح و رنگ حوله‌ها را به بافندگان می‌دادیم و بافندگان نیز محصولات را تولید می‌کردند.
ابتدا به این سمت رفتیم که کاربری پارچه‌های توبافی را بازتعریف کنم که تنها محدود به حوله نباشد. چرا که پارچه توبافی همه‌چیز بود اما در عین حال هیچ‌چیز نبود. حتی محلی‌های خراشاد هم می‌گفتند پارچه‌هاشان تنها برای حوله یا نهایتا دستمال آشپزخانه مناسب است. زمانی که با آن‌ها شروع کردیم، بافندگان پارچه‌ها را در سه ابعاد تولید می‌کردند. ما متوجه شدیم که حوله‌های توبافی دوست‌دار محیط زیست هم هستند و این برای گروه‌هایی که به رویکرد پسماند صفر پایبند هستند، گزینه‌ای ایدئال است.
به مرور نیز با شناسایی گروه‌های هدف، محصولات جدیدی براساس طرح و کاربری‌های مختلف شامل حوله‌های بزرگ، مسافرتی، دست و صورت، سفره نان، دستمال سفره، دستمال رولی، دستمال جیبی، خشک‌کن ظرف، خشک‌کن نوزادی و… تولید کردیم که خوشبختانه مردم نیز به خوبی با آن‌ها ارتباط برقرار کرده‌اند. در حال حاضر محصولات ما در دسده‌بندی‌های نوزدان و بزرگسالان یا محصولات ویژه دوستداران محیط زیست تولید می‌شوند و در صفحه‌مان در شبکه اجتماعی اینستاگرام به فروش می‌رسد.
کارگاه‌های زیادی در خراشاد در زمینه تولید پارچه‌های توبافی در ابعاد و کیفیت‌های مختلف فعال هستند. از طرفی نیز این هنر کهن چندان در میان مردم شناخته شده نیست. چگونه توانستید کسب و کار خراشاد توباف را میان هر دو گروه بافندگان و مشتریان جا بیندازید؟
یکی از مهمترین کارهایی که انجام دادیم، اعتمادسازی میان بافندگان بود. برای مثال به آن‌ها سفارش تولید محصولات توبافی را می‌دادیم و بعد همه محصولات را آن‌ها به صورت نقدی خریداری می‌کردیم. هنوز هم همین کار را می‌کنیم. یکی از مشکلات هنرمندان توبافی در منطقه خراشاد این است که مغازه‌داران در بازارهای محلی محصولاتشان را به صورت امانی قبول می‌کنند و تسویه هم بلندمدت و به شرط فروش است.
ما اما از همان ابتدا دستمزدهای بافندگان را پرداخت می‌کنیم. به ویژه اینکه در ماه‌های اخیر با گرانی و فشارهای اقتصادی هنرمندان توبافی دسترسی به هیچ بازار دیگری ندارند. مانند بسیاری از مناطق دیگر، خراشاد نیز که منطقه‌ای گردشگرپذیر است به کل تعطیل شده و محصولات توبافی روی دست بافندگان آن‌ها مانده است. بسیاری از هنرمندان توبافی حالا روی فضای مجازی حساب باز کرده‌اند. از طرفی نیز چون تقاضا برای محصولات توبافی زیاد است در چند مرحله با بافندگان دیگری نیز وارد همکاری شده‌ایم و کسب و کارمان را توسعه داده‌ایم. اولین ویژگی محصولات توبافی ما کیفیت است.
گرچه بخش زیادی از محصولات باکیفیت توبافی به خارج از کشور صادر می‌شوند و اغلب اجناسی هم که در بازارهای داخلی وجود دارد، کیفیت لازم را ندارد، با این حال ما متعهد هستیم که محصولات توبافی را با بهترین کیفیت به دست مشتریانمان برسانیم. شروع به کارمان را با سود شروع نکردیم اما به مرور حاشیه‌سود اندکی را برای خودمان در نظر گرفته‌ایم. تلاش‌مان این است که محصولات باکیفیت دست مشتریان برسانیم و ادعا می‌کنم از نمونه کارهایی که در بازارهای محلی خراشاد نیز عرضه می‌شوند، کیفیت بالاتری دارد.
چه مزیت‌هایی نسبت به دیگر کسب و کارهای مشابه دیگر دارید؟
کیفیت و نحوه ارائه و تنوع کاربری‌ها بزرگترین شناسه و تبلیغ محصولات توبافی ما است. فکر می‌کنم علاوه بر مواردی که گفتم راز موفقیت ما تلفیق هنر سنتی توبافی با کاربری‌های امروزی‌تر است. در زمینه تعریف کاربری‌های جدید و جلب رضایت بافندگان چالش‌های زیادی داشتیم. بافندگان سال‌هاست به یک شیوه و قالب مشخص محصولات را می‌بافتند اما ما متفاوت عمل کردیم و به نوعی می‌توان گفت محصولات توبافی سفارشی متناسب با نیازها و سلیقه‌ها و کاربری‌های امروزی تولید کرده‌ایم.
با چندین کارگاه مختلف همکاری داریم و تعدادی از بافندگان نیز در خانه‌هایشان برای صفحه ما می‌بافند. در حال حاضر محصولات توبافی در شهرهای دیگر هم به فروش می‌رسانند اما تنوع و ترکیب رنگی محصولات ما در مقایسه با رقبا بیشتر است. همین موضوع هم چالشی بزرگ برای توسعه کسب و کار ما است. چرا که اکثر محصولات به رنگ سفید است و بافندگان نیز چندان به مولفه‌های دیگر مثل تنوع اهمیتی نمی‌دهند. یعنی شاخص و استاندارد مشخصی وجود ندارد که هنرمند براساس آن محصولی را ببافد.
اوایل بسیار سخت بود که بتوانیم با هنرمندان به یک زبان مشترک برسیم که المان‌ها و ویژگی‌های محصولات چگونه باشند یا وزن و تراکم آن‌ها به چه نحو باشد. ما همه این موارد را در سفارش‌گذاری‌ها و تولید محصولاتمان رعایت می‌کنیم. در چند مرحله کیفیت کار را چک می‌کنیم و اگر رضایت‌بخش بود، آن را برای معرفی و فروش در صفحه می‌گذارند. همین موضوع نیز جلب اعتماد مشتریان شده است. ما با مخاطبانمان صادق هستیم و به آن‌ها می‌گوییم که محصولاتمان چه ویژگی‌ها و کیفیت و رنگی دارند.
حرفه و هنر اصلی زنان روستای خراشاد توبافی است. به جز کسب و کار شما و برخی صفحه‌های مشابه، بافندگان محصولات دست‌بافت خود را کجا به فروش می‌رسانند؟
در خراشاد تقریبا اکثر مردم در خانه‌هایشان دستگاه توبافی دارند و به همین دلیل هم بافندگان با مشکلات زیادی در زمینه فروش دست و پنجه نرم می‌کنند. یعنی نمی‌دانند اگر محصولی ببافند نمی‌دانند کجا آن‌ها را به فروش برسانند. گرچه بازاری محلی برای فروش محصولات اما این بازار هم مدت‌هاست که به دلیل شیوع ویروس کرونا بسته شده است.
تا پیش از همه‌گیری ویروس کرونا، زنان خراشادی محصولات توبافی خود را به گردشگران می‌فروختند اما امروزه دیگر از این خبرها نیست. در پاره‌ای مواقع نیز سرمایه‌گذارانی هستند که دستگاه توبافی و نخ و دیگر مصالح و مواد اولیه بافت را در اختیار بافندگان قرار می‌دهند و به آن‌ها در ازای تولید محصولات توبافی دستمزدهایی پرداخت می‌کنند که ناچیز است. برخی از بافندگان نیز در نمایشگاه‌های صنایع دستی حضور می‌یافتند که با شیوع ویروس کرونا نیز این فرصت عملا از بین رفته است.
میراث فرهنگی زمانی در دهه ۸۰ و پس از ثبت جهانی این روستا، اسباب و امکان آموزش را برای زنان این منطقه فراهم کرد اما در شرایط کنونی شایسته نیست آن‌ها را به حال خود رها کند. دستگاه‌های توبافی نسبت به گذشته گران‌تر شده‌اند. نخ و رنگ و دیگر موارد اولیه نیز همین‌طور. هنرمندان مجبورند برای دیگران ببافند.
متاسفانه به رغم ظرفیت بالایی که بازارهای داخلی دارد، تلاشی برای ارائه محصولات توبافی خراشاد در داخل کشور نمی‌شود و از قضا گردشگران خارجی بهتر از خومان محصولات توبافی خراشاد را می‌شناسند. چرا که این روستا ثبت جهانی شده و همه ساله هم گردشگران خارجی زیادی از این منطقه بازدید می‌کردند. جالب این است که در ابتدای شروع کار کسب و کارهای دیگر و صفحه‌های اینستاگرامی به ویژه در ترکیه به ما می‌گفتند ما مشابه این محصولات را داریم و می‌توانیم نیازتان را تامین کنیم. جالب‌تر اینکه بسیاری از مشتریان ما می‌گفتند مشابه نمونه‌های کارهای شما را در برندهای خارجی دیده‌ایم.
محصولات توبافی چه مشخصات و ویژگی‌هایی دارند؟
در توبافی نقش و نگارها ذهنی است و به هیچ وجه نمی‌توان طرح و رنگ‌ها را تکرار کرد. هیچ دو نوع محصول توبافی عینا شبیه به یکدیگر نیستند و مشتریان نیز این موضوع را پذیرفته‌اند. همه چیز تجربی یاد گرفته‌اند و به هیچ وجه نمی‌توان دو هنرمند و دو محصول را پیدا کرد که عینا شبیه یکدیگر کار کنند.
بخشی از حلقه مفقوده‌ای که در ابتدا به آن اشاره کردید را کسب و کارهای آنلاینی مثل خراشاد توباف پر کرده‌اند. هنرمندان توبافی در روستایی که ثبت جهانی شده و شیوع ویروس کرونا نیز پای گردشگران را از آن بریده، چه حمایت‌هایی نیاز دارند؟
ببینید بافتن پارچه‌هایی توبافی دشوار است و عوارض جسمی زیادی دارد اما هیچ‌کدام از بافندگان زیر پوشش بیمه درمانی نیستند. هر هنرمند توبافی بیش از حد مشخصی نمی‌تواند کار کند و تصور می‌کنم باید بیشتر حمایت شوند. میراث فرهنگی زمانی در دهه ۸۰ و پس از ثبت جهانی این روستا، اسباب و امکان آموزش را برای زنان این منطقه فراهم کرد اما در شرایط کنونی شایسته نیست آن‌ها را به حال خود رها کند. دستگاه‌های توبافی نسبت به گذشته گران‌تر شده‌اند. نخ و رنگ و دیگر موارد اولیه نیز همین‌طور. هنرمندان مجبورند برای دیگران ببافند. در کارگاه‌هایی توبافی گاه تا چهار نسل در کنار یکدیگر کار می‌کنند و این هنر را ادامه می‌دهند اما تنها دغدغه‌شان این است که محصولاتی که می‌بافند خریدار داشته باشد اما از طرف کسی از آن‌ها حمایت نمی‌کند.
در یک سالی که از شروع کسب و کار خراشاد توباف می‌گذرد، استقبال مخاطبان و مشتریان چطور بوده است؟
مخاطبان استقبال خوبی از محصولات می‌کنند. به یاد نمی‌آورم ما محصولی را معرفی کرده باشیم و به فروش نرسیده باشد. امروزه مردم به صنایع دستی بافتنی اهمیت زیادی می‌نهند تجربه ما نیز این موضوع را ثابت می‌کند. در اوایل اصلا تصور نمی‌کردیم مردم اینقدر از محصولات توبافی استقبال کنند یا بتوانیم از عهده تامین محصولات متناسب با نیازهای مخاطبان برآییم. از طرفی نیز بافتن تدارک محصولات زمان‌بر است و بافندگان توان این را ندارند که دائما ببافند. به همین دلیل از قبل اعلام می‌کنیم که چه روز و چه ساعتی فروش آنلاین محصولات شروع می‌شود و به تفکیک روز و ساعت محصولات را در دسته‌بندی‌های نوزادان و بزرگسالان عرضه می‌کنیم.
تجربه شما از فروش آنلاین محصولات صنایع دستی از طریق اینستاگرام چیست؟
ما سعی کردیم از طریق شبکه اجتماعی اینستاگرام که پلتفرمی محبوب و پرمخاطب در کشورمان است، محصولات توبافی خراشاد را که یکی از چندین صنایع دستی برتر کشور است به دست مشتریان برسانیم. بسیاری از مخاطبان ما می‌گویند امکان فروش آنلاین در شرایطی که امکان سفر و خرید حضوری به بازار خراشاد وجود ندارد، یک امتیاز ویژه است. ما در فضای آنلاین به صورت تخصصی محصولات توبافی خراشاد را معرفی و عرضه می‌کنیم و مخاطبانمان نیز این را فرصتی ایدئال برای خرید دانند اما این روش بی‌عیب و نقص هم نیست.
گرچه اینستاگرام ظرفیت‌های خوبی برای شروع کسب و کار دارد، موضوع این است که این پلتفرم محدودیت‌هایی هم دارد. یعنی پلتفرمی نیست که بتوان در آن فروش‌های بالا را مدیریت کرد. چرا که همه چیز به دایرکت ختم می‌شود که بعد از مدتی دیده نمی‌شوند. یا اینکه ممکن است مخاطبان در میان انبوه پیام‌ها گم شوند. تصور کنید یک اشتباهی از ما سربزند و ما بخواهیم وجه محصول را عودت دهیم. در این صورت چه باید؟ دشواری پیدا کردن یک مشتری در میان صدها و هزاران پیام دریافتی در شبکه اینستاگرام بسیار زیاد است به همین دلیل ما از همان ابتدا مشخصات و شماره تلفن و آدرس را از مخاطبانمان می‌گیریم. از همین رو بنا داریم سایت فرش محصولاتمان را راه‌اندازی کنیم تا از هر دو بستر سایت و اینستاگرام محصولات را دست مخاطبانمان برسانیم.
با پلتفرم‌های دیگر مثل سایت‌های خرده‌فروشی آنلاین همکاری دارید؟
همکاری با سایتها نیز معضلات خاص خود را دارد. چندین سایت در کشور ما فعالند که محصولات شبیه ما را به فروش می‌رسانند اما تنوع محصولات آن‌ها پایین است. یعنی برایشان صرفه اقتصادی ندارد که از محصولات توبافی که اغلب تک هستند عکاسی کنند و روی سایت بگذارند. با اینکه بسیاری از همین سایتها به ما پیام می‌دهند که محصولات ما را می‌خواهند اما مطمئن نیستیم که بتوانیم با آن‌ها کار کنیم. چرا که محصولات سری‌کاری نیستند و طرح و نقشه‌هایشان دائما عوض می‌شود و هنرمندان نیز نمی‌توانند تضمین کنند که فلان محصول را مطابق با رنگ و طرح از پیش تعیین شده می‌بافند.
این معضل بزرگی برای فروش آنلاین محصولات از طریق سایت است. در اینستاگرام ما محصولات را استوری می‌کنیم و می‌نویسیم از این فلان محصول چه تعداد کار داریم اما سایت چنین قابلیتی ندارد. به همین دلیل فکر می‌کنم ترکیبی از سایت و اینستاگرام ممکن است بهتر جواب‌گوی نیازهای ما باشد.
