قلعه‌گنج منطقه‌ای در جنوب استان کرمان است. اقلیمی خشک و بیابانی و کمتر توسعه یافته اما سرشار از ظرفیت رشد. سرزمینی دارای تاریخ و قدمتی ۵ هزار ساله که در گذشته به «کلات گنج» معروف بوده و مردمان آن دارای نعمت‌‌ها و آبادانی‌های فراوان بوده‌اند. از قلعه گنج که به سمت شرق برویم، به تالاب جازموریان می‌رسیم. جایی که معلمی به نام مهرداد شمس‌الدینی به همراه اعضای خانواده‌اش کسب و کاری موفق راه‌انداخته‌اند و آنطور که خودش می‌گوید چهره زندگی را در چند روستا را عوض کرده‌اند. کسب و کار اینستاگرامی «صنایع دستی جازموریان» انواع محصولات دست‌بافت حصیری را به فروش می‌رساند. محصولاتی ساخته شده از الیاف نخل وحشی که در زبان محلی به آن داز گفته می‌شود. صنایع دستی جازموریان دست‌‌بافته‌های سوزن‌دوزی زنان روستایی را هم عرضه می‌کند. محصولاتی با قیمتی پایین که به گفته شمس‌الدینی باعث رونق کسب و کارشان شده است. با او درباره تجربه فروش آنلاین صنایع دستی زنان روستانشین حاشیه تالاب جازموریان و تاثیر آن بر معیشت و سطح رفاه‌شان گفت‌و‌گو کرده‌ایم.
ایده راه‌اندازی کسب و کار صنایع دستی جازموریان چه زمانی و چطور شکل گرفت؟
من معلم هستم و در چند روستای منطقه حاشیه جازموریان به دانش‌آموزان درس می‌دهم. از گذشته‌های دور زنان در این منطقه سوزن‌دوزی و حصیربافی انجام می‌دهند. تا قبل از راه‌اندازی کسب و کار صنایع دستی جازموریان زنان تنها برای کپرهایشان حصیر درست می‌کردند یا اگر هم محصولات حصیری می‌بافتند، راهی برای فروش و درآمدزایی از آن نداشتند.
سوزن‌دوزی نیز همین‌طور است. گرچه سوزن‌دوزی در این منطقه قدمت زیادی دارد اما کسی به بهره اقتصادی از بافتن محصولات سوزن‌دوزی نمی‌برد. در مدرسه می‌دیدم که دانش‌اموزان در زنگ‌های استراحت یا ورزش وسایل کارشان را از کیف‌شان درمی‌آوردند و شروع به سوزن‌دوزی می‌کنند. دانش‌آموزان در مناطق محروم تفریح چندانی ندارند و طبیعی است در زمان‌هایی که درس و کلاس ندارند وقت‌شان را صرف کارهایی می‌کنند که بلد هستند. منتها این کار را نه به شکل هدفمند و در راه درست انجام می‌داند. برای مثال می‌نشستند و لباس‌هایشان را سوزن‌دوزی می‌کردند. با خودم فکر کردم کاری کنم که هنر این مردمان خروجی اقتصادی داشته باشد.
برای اهالی روستاها کسب و کار صنایع دستی جازموریان دریچه‌ای است که بهبود وضع معیشتی خود را از آن می‌بینند. زنان انگیزه زیادی دارند که بیشتر کار کنند و چون در حوزه حصیربافی هم تخصص دارند، به خوبی از پس کار برمی‌آیند. ما نیز در کسب و کار صنایع دستی جازموریان به آن‌ها اطمینان می‌دهیم که محصولاتشان را به فروش می‌رسانیم.
بنابراین ایده محصولات حصیری و سوزن‌دوزی را از سایت‌ها و پیج‌های اینستاگرامی برداشتیم تا برای هر دانش‌آموز یا زن روستایی درآمدزایی کنیم. به دانش‌آموزان پیشنهاد دادیم صنایع دستی مثل دستبند یا پابند یا گردنبند سوزن‌دوزی درست کنند. در ابتدا برایشان سخت بود که این قبیل محصولات را ببافند و پیوسته می‌گفتند مگر می‌شود دستبند سوزن‌دوزی درست کرد. اما آن‌ها را تشویق به بافتن کردیم و در مرحله بعد نیز سراغ خانواده‌هایشان رفتیم و آن‌ها را قانع کردیم که برای فروش محصولات در فضای مجازی و کسب درآمد از این راه ببافند. به تعداد زیادی از حصیربافان و سوزن‌دوزها در چند روستا سفارش کار دادیم و خوشبختانه استقبال شد. در حال حاضر اکثر خانم‌هایی که در منطقه هستند به حصیربافی و سوزن‌دوزی روی آورده‌اند.
هنرمندان کسب و کار صنایع دستی جازموریان چند نوع محصول را می‌بافند؟
اکثر محصولات ما سوزن‌دوزی و حصیربافی است. حصیربافی اشکال متنوع و متفاوتی دارد. برخی هنرمندان تنها گلدان و جعبه درست می‌کنند. پاره‌ای دیگر نیز وسایل تزیینی مثل جای دستمال‌کاغذی، زیربشقابی، ساک و کیف و دستبند و سواس و… درست می‌کنند. با این حال طرح‌های محصولات متنوع است.
هنرمندانی که با صنایع دستی جازموریان همکاری می‌کنند چند نفر و از چند روستا هستند؟ حجم سفارس‌ها چقدر است؟
ما در پروژه جازموریان با ساکنان ۱۰ تا ۱۵ روستا کار می‌کنیم. تقسیم وظیفه می‌کنیم و به هر بافنده‌ای در هر روستایی می‌گوییم چه محصولی ببافد. یعنی هر کدام از هنرمندان ما در هر روستایی یک کار خاص انجام می‌دهند. در مواقعی مانند نزدیکی‌های عید چون حجم سفارش‌ها زیاد است سعی می‌کنیم همه بافندگان را به کار بگیریم. برای نمونه عید سال گذشته برای یک سفارش عمده از حدود ۱۵۰ هنرمند سفارش کار دادیم. به طور متوسط ۶۰ بافنده روزانه برای کسب و کار جازمویان محصولات حصیری یا سوزن‌دوزی می‌بافند و به طور متوسط روزانه ۱۸ تا ۲۰ سفارش را ارسال می‌کنیم. یکی دو نفر از بچه‌هایمان نیز برای دسته‌بندی محصولاتی که روزانه می‌فرستیم به ما کمک می‌کنند.
سفارش‌گذاری‌ها چگونه است؟ مشتریان محصولات شما از کدام مناطق هستند؟
مشتریان معمولا از طیق دایرکت یا تلفنی سفارش‌‌گذاری می‌کنند و ما نیز با مشتریان تماس می‌گیریم و با بعد از هماهنگی با آن‌ها، محصولات را ارسال می‌کنیم. به جز مصرف‌کنندگان عادی که از اغلب مناطق و استان‌های کشور به ما سفارش محصول می‌دهند، با چندین گلفروشی و گالری هنری نیز همکاری می‌کنیم.
قیمت محصولات سوزن‌دوزی و حصیربافی که در صفحه صنایع دستی جازموریان عرضه می‌شود، نسبت به دیگر کسب و کارهای مشابه بسیار پایین‌تر است و از آن سو نیز میزان فروش‌تان بالاست. علت را توضیح می‌دهید؟
ما از سه سال پیش که کسب و کار صنایع دستی جازموریان را به اتفاق برادر و خواهرم راه‌اندازی کردیم، استراتژی تجاری‌مان را بر قیمت پایین و فروش بیشتر گذاشتیم. هدفمان از ابتدا این بوده که محصولات بیشتری بفروشیم و برای هنرمندان که این کسب و کار متعلق به خودشان است، درآمد بیشتری ایجاد کنیم. سعی می‌کنیم تا آنجا که ممکن است قیمت را پایین نگه داریم که محصول بیشتری تولید و به فروش برسانیم.
اگر بتوانیم در روز ۲۰۰ تا ۳۰۰ محصول را در روز به فروش برسانیم، خود به خود باعث می‌شود که بیشتر دیده شویم. طبیعی است وقتی قیمت محصولات بی‌دلیل بالا باشد، تعداد خریداران و مخاطبان ما نیز کمتر خواهد شد. قیمت محصولات را معقول در نظر گرفته‌ایم تا چرخ کسب و کارمان بچرخد و در نتیجه هنرمندان بیشتری را به کار بگیریم و تولید بیشتری داشته باشیم. در حقیقت راز موفقیت و دوام کسب و کار ما در همین است. بافندگان خوبی با ما همکاری می‌کنند و ما نیز در این مدت توانسته‌ایم بدون وابستگی به کسی یا خرید فالوئر فعالیت‌هایمان را گسترش دهیم.
زنان بلوچ به دیده شغل به بافندگی نگاه می‌کنند و کاملا اطمینان دارند که هر چه می‌بافند خریدار دارد. در گذشته وقتی به روستایی پا می‌گذاشتیم عده‌ای معدود از زنان که معمولا هم سن و سال‌شان بالا بود، به حصیربافی مشغول بودند. اما الان تمام بچه مدرسه‌ای‌ها هم حصیربافی و سوزن‌دوزی را یاد گرفته‌اند و برای خودشان کار می‌کنند.
در کسب و کار صنایع دستی جازموریان تنها هدفمان تولید و فروش محصولات صنایع دستی اهالی روستا و کمک به معیشت بافندگان است. مخاطبان نیز به ما لطف داشته‌اند و کسب و کار ما را معرفی کرده‌اند. نکته مهمتر این است که محصولات صنایع دستی زنان روستایی را بدون واسطه به دست خریداران می‌رسانیم. این موضوع نیز در رشد کسب و کار ما بی‌تاثیر نبوده است. نکته دیگر که باید بر آن تاکید کنم این است که تفاوت قیمتی میان فروش به صورت تکی و عمده وجود ندارد و این یکی از دلایلی است که گالری‌ها و فروشگاه‌ها، مشتریان ثابت ما هستند و به صورت عمده سفارش محصول می‌دهند.
استقبال بافندگان محلی از فروش آنلاین محصولات چگونه است؟ ذهنیت‌شان از اینکه دست‌بافته‌هایشان در فضای آنلاین به فروش می‌رسد، چیست؟ انگیزه یافته‌اند که بیشتر ببافند؟
تا سال‌ها پیش بافندگان به صورت تفننی و برای گذران وقت محصولات حصیری را می‌بافتند و هیچ امیدی هم نداشتند که کسی پیدا بشود و آن‌ها را بخرد. در حال حاضر اما شرایط کاملا برعکس شده و برای اهالی روستاها کسب و کار صنایع دستی جازموریان دریچه‌ای است که بهبود وضع معیشتی خود را از آن می‌بینند. زنان انگیزه زیادی دارند که بیشتر کار کنند و چون در حوزه حصیربافی هم تخصص دارند، به خوبی از پس کار برمی‌آیند. ما نیز در کسب و کار صنایع دستی جازموریان به آن‌ها اطمینان می‌دهیم که محصولاتشان را به فروش می‌رسانیم.
زنان بلوچ به دیده شغل به بافندگی نگاه می‌کنند و کاملا اطمینان دارند که هر چه می‌بافند خریدار دارد. در گذشته وقتی به روستایی پا می‌گذاشتیم عده‌ای معدود از زنان که معمولا هم سن و سال‌شان بالا بود، به حصیربافی مشغول بودند. اما الان تمام بچه مدرسه‌ای‌ها هم حصیربافی و سوزن‌دوزی را یاد گرفته‌اند و برای خودشان کار می‌کنند.
زنان هنرمند روستاهای حاشیه تالاب جازموریان با فعالیت بافندگی حصیر و سوزن‌دوری راه کسب درآمدی جایگزین شغل‌های سنتی پیدا کرده‌اند. این مشارکت کردن در فعالیتی اقتصادی بر زندگی و سطح رفاه آن‌ها تاثیری گذاشته است؟
بله. این تاثیر کاملا محسوس است. تصور کنید تا چند سال پیش اکثریت زنان در این منطقه هیچ درآمدی به جز مبلغی اندک یارانه ماهانه نداشتند و با این حال بخش عمده ای از هزینه‌های خانوار بر دوش‌شان بود. تصور کنید زنی که ۴ یا پنج فرزند دارد و سرپرست خانوار است، چطور باید مخارج خانواده‌اش را تامین کند. برخی خانوارها برای خرید مایحتاج روزانه‌شان کارت یارانه نقدی‌شان را گرو می‌گذاشتند.
قیمت محصولات را معقول در نظر گرفته‌ایم و هدفمان این است که چرخ کسب و کارمان بچرخد و در نتیجه هنرمندان بیشتری را به کار بگیریم که تولید بیشتری داشته باشیم. در حقیقت راز موفقیت و دوام کسب و کار ما در همین است. بافندگان خوبی با ما همکاری می‌کنند و ما نیز در این مدت توانسته‌ایم بدون وابستگی به کسی یا خرید فالوئر فعالیت‌هایمان را گسترش دهیم.
الان اوضاع فرق کرده و تنها درآمدشان از همین راه حصیربافی و فروش آنلاین تامین می‌شود. یعنی مردم می‌دانند چطور از کسب و کارهای جدید درآمد کسب کنند. بافنده‌هایی داریم که ماهانه تا ۳ میلیون تومان نیز درآمد دارند. حتی اگر به صورت پاره‌وقت و در حین خانه‌داری هم کار کنند تا دو میلیون تومان نیز درآمد کسب می‌کنند. در خانوارهایی که دختران نیز در کنار مادرانشان به بافندگی مشغولند، سطح درآمد بسیار بیشتر از این ارقام است. شغل اغلب مردان نیز عوض شده است. در گذشته شغل اصلی مردم در روستاها کشاورزی و دامداری بود. در نتیجه خشکسالی‌های طولانی‌مدت عده زیادی از روستائیان ناچار به مهاجرت به شهرها شدند و برخی نیز در قالب کشاورزان فصلی به دیگر مناطق می‌رفتند.
در حال حاضر اما با رونق گرفتن صنایع دستی حصیربافی و سوزن بافی، زنان و دختران در خانه‌هایشان می‌نشینند و صنایع دستی می‌بافند و مردان خانواده نیز به دامنه کوه می‌روند و برایشان حصیر جمع‌آوری می‌کنند و می‌آورند. یعنی نوعی تقسیم کار وجود دارد که همه در آن مشارکت می‌کنند.
بعد از سه‌سال مدیریت یک کسب و کار موفق اینستاگرامی، ارزیابی شما از تاثیر کسب و کارهای نوآور حوزه صنایع دستی بر رشد اقتصادهای محلی چه بوده است؟
کسب و کارهایی مثل صنایع دستی جازموریان که بر بستر آنلاین شکل گرفته‌اند، تحولی بزرگ در منطقه به وجود آورده‌اند. مردم روستانشین در این منطقه به سختی با فقر دست و پنجه نرم می‌کردند اما امروزه به واسطه فضای مجازی، اکثر مردم راهی برای کسب درآمد پیدا کرده‌اند و زندگی‌شان تغییر کرده است. تا سه سال پیش اکثر مردم در اینجا هیچ گونه درآمدی نداشتند اما الان همه بدون اینکه به جایی مراجعه کنند یا برای یافتن کار به مناطق و شهرها مهاجرت کنند، شغل دارند. یعنی در خانه‌شان نشسته‌اند و شاغلند.
این تغییر بزرگی است و تصور می‌کنم فضای آنلاین این فرصت را به همه داده که از داشته‌ها و ظرفیت‌هایشان به نحو مطلوب و در راهی درست استفاده کنند. در مناطقی مثل حاشیه تالاب جازموریان که زندگی راحت‌تر با فروش صنایع دستی حصیربافی و سوزن دوزی ممکن می‌شود، می‌توان بهتر نقش فضای آنلاین بهتر را درک کرد. فضای مجازی در اینجا بیش از شبکه و پلتفرم و مباحث فنی است و زیست مردمان اینجا با آن گره خورده است. اگرچه حصیربافی و سوزن‌بافی هنر زنان منطقه جازموریان است، با فروش آنلاین و دسترسی به شبکه‌های اجتماعی و کسب درآمد و گذران زندگی است که ظرفیت‌ها و ارزش‌های مغفول مانده این هنر مشخص شده است.
برای آینده کسب و کار صنایع دستی جازموریان چه برنامه‌هایی دارید؟
تقریبا ۳ سال است که به صورت پیوسته صنایع دستی منطقه را معرفی می‌کنیم و محصولات دست‌بافت زنان حاشیه تالاب جازموریان را به فروش می‌رسانیم. در این مدت تماس‌های زیادی دریافت می‌کردیم که مشتریان می‌خواستند مطمئن شوند صفحه‌مان در اینستاگرام معتبر است. بنا داریم به زودی شرکت و برند خودمان را با همین نام ثبت کنیم و کسب و کارمان را توسعه دهیم.
بسیاری از مخاطبان ما می‌گویند آیا ارسال محصول به خارج از کشور داریم یا نه. مایلیم چندین شعبه برای خرید حضوری در شهرهایی مثل تهران و شیراز و… راه بیندازیم تا مردم بیشتر با محصولات صنایع دستی منطقه جازموریان آشنا شوند. صنایع دستی شهرهایی مثل اصفهان یا شهرهای شمالی کشور جا افتاده و مردم هم به اندازه کافی از آن‌ها شناخت دارند اما منطقه ما چندان ناشناخته نیست. اگر چنین شود بدین معناست که با تعداد بیشتری از بافندگان کار می‌کنیم و به اقتصاد خانوارهایشان کمک می‌شود
