منطقه نمونه گردشگری متین آباد از جمله پروژه‌های موفق و بزرگ گردشگری بیابان و کویر در ایران است که در ۲۵ کیلومتری شمال نطنز و ۶۰ کیلومتری جنوب شرقی کاشان ساخته شده است. نخستین اکوکمپ ایران که در سال 2010 شروع به کار کرده و در سال 2014 نیز سازمان ملل آن را در شمار هجده سایت برتر گردشگری جهان از نظر عملکرد مثبت در زمینه اکوتوریسم قرار داد. منطقه نمونه گردشگری متین آباد،
توسعه گردشگری پایدار و مسئولانه و حمایت از جامعه محلی و زیست بوم منطقه را دنبال می‌کند و آنطور که سیدهادی اشرف‌واقفی می‌گوید نتیجه سا‌ل‌ها تجربه در حوزه خدمات پذیرش توریست و گردشگر خارجی و درک نیازهای آن‌ها بوده است. در این مجتمع اقامتی و تفریحی خدمات و سرویس‌های مختلفی به مسافران و گردشگران ارائه می‌شود و نه تنها آسیب به محیط زیست منطقه وارد نمی‌کند، بلکه مردم محلی نیز در فعالیت‌های آن مشارکت حدکثری دارند.
موضوعی که به گفته بنیان‌گذار این مجموعه موجب ارتقاء و بهبود کیفیت زندگی آن‌ها نیز شده است. اشرف‌واقفی در گفت‌و‌گویی که در ادامه می‌خوانید، گریزی هم به برخی مشکلات ساختاری گردشگری کشور زده و راه‌حل‌های برای برون‌رفت از آن‌ها را مطرح کرده است.
منطقه نمونه گردشگری متین آباد یکی پروژه‌های موفق و جاافتاده گردشگری بوم گردی در کشور است. چطور به این نتیجه رسیدید که چنین کسب و کاری را راه‌اندازی کنید و چرا در منطقه‌ای حدفاصل تهران و کاشان؟
پروژه منطقه گردشگری متین آباد از کسب و کار خانوادگی‌مان شروع شد. ما در سال 1370 شرکت خدمات توریستی «ایران دوستان» را تاسیس کردیم که در بخش تورهای ورودی گردشگری فعالیت می‌کرد. تا قبل از شیوع کرونا که گردشگران خارجی زیادی وارد کشور می‌شدند، علاقمند بودند که از کویرها و بیابان‌ها بازدید کنند. بهرحال سه‌چهارم خاک کشور ما خشک و بیابانی است و تویست‌ها به ویژه توریست‌های اروپایی مایل بودند بیابان و کویر را ببینند.
مشکل اما این بود که ما فاقد زیرساخت‌ها و مجتمع‌هایی بودیم که در آن سرویس‌های اقامت و اسکان و پذیرایی خوب و شایسته به توریست‌ها داده شود. از همه مهمتر اطمینان آن‌ها را جلب کنیم. کویر در کشور ما متاسفانه عمدتا جایگاه جمع‌آوری زباله‌ها است و چون سکونت‌پذیری در آن کم است، شرکت‌ها و کارخانجات و تولیدی و صنعتی و حتی ارگان‌های عمومی زباله‌هایشان را برای اینکه کمتر در چشم مردم و مسئولان باشد، در بیابان‌ها رها می‌کنند.
پروژه منطقه گردشگری متین آباد 5 فاز مختلف دارد که تا‌کنون فقط دو فاز آن افتتاح شده و به مرور هم دیگر فازهای آن را عملیاتی می‌کنیم. اما نه سریع و بی هدف بلکه هر زمان که نیاز به تغییر ایده و نگرش را احساس کردیم، وارد فازهای تکمیلی می‌شویم
زمانی که توریست‌ها را به بیابان‌ها می‌بردیم، چنین صحنه‌هایی را به وفور می‌دیدیم. علاوه بر این برای اقامت شبانه و حمام و غذا و… نیز مشکلاتی وجود داشت. بنابراین به ذهن‌مان خطور کرد که مجموعه‌ای را احداث کنیم تا بتوانیم ضعف‌ها و کاستی‌ها را در حد توان‌مان رفع کنیم و خدماتی شایسته‌تر به توریست‌هایی که وارد ایران می‌شدند، ارائه دهیم.
ما از سال 85 یعنی 15 سال بعد از تاسیس شرکت، وارد فاز مطالعاتی و مکان‌یابی و بازاریابی تاسیس منطقه گردشگری متین آباد شدیم که حدود دو سال به طول انجامید. در سال 87 منطقه فعلی را پیدا کردیم که دارای شرایطی ویژه است. یعنی از یک طرف در مسیر گردشگری تهران به اصفهان و شیراز و یزد و کرمان قرار دارد و همزمان به فرودگان امام خمینی یا کاشان هم نزدیک است. ما به دنبال جایی بودیم که حداقل خواسته‌های ما را برآورده کند. از طرفی نیز مسائل زیرساختی مانند دسترسی به برق و تامین آب و… نیز مهم بود.
بعد از آن برای گرفتن مجوز اقدام کردیم. مجوز مناطق نمونه گردشگری را هیئت دولت صادر می‌کند. در نهایت هم با اتمام مراحل ساخت و ساز، منطقه نمونه گردشگری متین آباد در سال 89 به بهره‌برداری رسید.
شما از پس تجربهای چندین و چند ساله فعالیت در صنعت گردشگری و به عبارتی با دستی پر، منطقه گردشگری متین‌آباد را راه‌اندازی کرده‌اید. در مجموعه اکوکمپ متین‌آباد چه خدمات و سرویس‌هایی ارائه می‌شود؟
میهمانان ما اغلب از شهرها می‌آیند و به دنبال آرامش هستند. ما چون تجربهای 20 ساله پشت دستمان داشتیم، ذائقه گردشگران داخلی و خارجی را می‌شناسیم. بعضا کسانی که وارد این حوزه می‌شوند تجربه کافی را ندارند و فقط می‌شنوند که گردشگری خوب است و در این صنعت سرمایه‌گذاری می‌کنند اما ما از قبل می‌دانستیم چه چیز می‌خواهیم و کاملا برایمان ملموس بود که توریست‌ها چه نیازهایی دارند. راه‌اندازی منطقه نمونه گردشگری متین آباد خواسته ما نیست، بلکه جوابی به نیازهای مردم است.
ارزیابی نیازها و ذائقه گردشگران، مهمترین کاری است که ما در منطقه نمونه گردشگری متین آباد انجام می‌دهیم. ضمن اینکه تغییرات دائمی هم داریم. جالب است بدانید از زمانی که منطقه نمونه گردشگری متین آباد شروع به فعالیت کرده، بیش از 60 مجتمع بوم‌گردی و توریستی و تفریحی در اطراف ما راه‌اندازی شده است. این یکی از مزایای مثبت کسب و کار ما است که کسب و کارهای گردشگری در منطقه رونق گرفته و مردم به فکر افتاده‌اند که از گردشگری کسب درآمد کنند.
حتی با وجود خشکسالی‌های مکرر که در مناطق حاشیه کویری حاکم است و مردم را ناچار به مهاجرت می‌کند، در روستاهای همجوار ما از میزان مهاجرت‌ها کاسته شده است. این برای ما یک نقطه قوت است. علاوه بر این برای اینکه از رقبایمان جلوتر باشیم، پیوسته با طرح‌هایی خودمان را به‌روز می‌کنیم. یعنی به محض اینکه رقبا بخواهند الگوبرداری کنند، طرح جدیدی رو می‌کنیم.
در همین رابطه باید اشاره کنم که پروژه منطقه گردشگری متین آباد 5 فاز مختلف دارد که تا‌کنون فقط دو فاز آن افتتاح شده و به مرور هم دیگر فازهای آن را عملیاتی می‌کنیم. اما نه سریع و بی هدف بلکه هر زمان که نیاز به تغییر ایده و نگرش را احساس کردیم، وارد فازهای تکمیلی می‌شویم.
با این حال مزیت‌های رقابتی زیادی هم در منطقه نمونه گردشگری متین آباد داریم که یکی از آن‌ها استفاده از محصولات سالم و ارگانیک است. ما شیر و گوشت و نان و سبزیجات را خودمان تهیه می‌کنیم و نسبت به آن‌ها اطمینان داریم. ما به مردم واقعیت‌ها را می‌گوییم و سعی می‌کنیم که اعتماد آن‌ها را جلب کنیم. خدمات و سرویس‌هایی که در منطقه گردشگری متین آباد عرضه می‌شوند، در دو دسته اقامتی و تفریحی است.
در بخش خدمات اقامتی، باید به مواردی مانند اسکان در کومه‌های کاهگلی، انواع سوئیت‌‌‌ها و چادرهای کمپی و خیمه‌ای اشاره کرد. علاوه بر این برنامه‌های تفریحی و سیاحتی را نیز به میهمانان ارائه می‌کنیم. از جمله امکانات تفریحی منطقه نمونه گردشگری متین آباد، شترسواری، دوچرخه‌سواری، رصدستارگان، بازدید از مزارع ارگانیک، بازدید از مزرعه پرورش شتر، شترمرغ، اسب و انواع پرندگان بومی و خانگی است. یک بخش دیگر از فعالیت‌های ما نیز مربوط به برگزاری جشنواره و فستیوال و … است.
در منطقه نمونه گردشگری متین آباد از ظرفیت‌های مناطق کویری استفاده کرده‌اید و همین موضوع در کنار خدمات و سرویس‌های خاص، این مجموعه را متمایز کرده است. استقبال گردشگران چگونه بوده است؟ چه بازخوردهایی دریافت کرده‌اید؟
سلایق آدم‌ها متفاوت است و بنابراین باید به صورت نسبی قضاوت کرد. عده زیادی از گردشگران از خدمات راضی‌اند و در عین حال هم عده‌ای هستند که ایرادهایی از ما می‌گیرند. در نهایت سعی ما بر این بوده که از نظر مشاهده و پیشنهادها و انتقادهای مردم حداکثر استفاده ممکن را ببریم.
در آینده اولین کاری که می‌شود کرد این است که یک صندوق حمایتی برای صنعت گردشگری کشور راه‌اندازی کنیم و منابعی را برای روز مبادا در آن ذخیره کنیم. این پول در اختیار بخش خصوصی باشد و نه دولت که هر وقت که خواست به عنوان حیاط خلوت از آن سوءاستفاده کند
طبیعی است که کار ما بی‌نقص نیست و ما نیز از انتقادها و پیشنهادهای سازنده مردم در جهت بهبود کارمان کمال استفاده را می‌بریم. در مجموع مردم راضی هستند. مشتریان ما عمدتا تکراری هستند و به صورت خانوادگی به اقامتگاه می‌آیند و فکر می‌کنم اغلب آن‌ها نیز با تبلیغات گفتاری و به صورت سینه به سینه ترغیب شده‌اند که در منطقه نمونه گردشگری متین آباد حضور یابند.
مجموعه منطقه نمونه گردشگری متین آباد از جمله سایت‌های برتری گردشگری ایران شناخته می‌شود و جوایز متعددی نیز دریافت کرده است. چه ضوابط و الگوهایی را اجرایی کرده‌اید که در ارزیابی‌ها به عنوان سایت برتر شناخته شده‌اید؟
منطقه نمونه گردشگری متین آباد براساس توسعه پایدار ساخته شده که خود دارای سه ضلع «حفظ محیط زیست»، «حفظ ساختار محلی» و «تعامل با افراد محلی» است. ما این اصول را در تمام مراحل ساخت و اداره مجموعه رعایت کرده‌ایم. منطقه نمونه گردشگری متین آباد به عنوان اکوکمپ معرفی شده و علاوه بر وزارت میراث فرهنگی، نهادهای بین‌المللی نیز تاییدیه‌هایی به ما داده‌اند.
بافت ساختمانی اقامتگاه با طبیعت و ساختمان‌های کویری که از خشت و آجر است، سازگاری دارد. نه‌تنها بافت بومی را به هم نزده‌ایم، بلکه حتی ساختار ما به الگویی برای روستاهای همجوار هم تبدیل شده است. یعنی مردم به جای اینکه در گرمای 40 یا 50 درجه از سنگ و شیشه و مصالح جدید در ساخت بناهایشان استفاده کنند، طبع‌شان به استفاده از مصالح سنتی مثل آجر و کاهگل و… برگشته است. طبیعتا این نوع مصالح که به سبک بافت مناطق مرکزی کشور نزدیک است، در حفظ انرژی بسیار کمک می‌کنند.
تعامل با افراد محلی نیز در منطقه نمونه گردشگری متین‌آباد رعایت می‌شود. تمام کارکنان مجموعه بومی هستند و ما آن‌ها را آموزش داده‌ایم و در بخش‌های مختلف به کار مشغول شده‌اند. وجود چنین منطقه‌ای باعث شده که مردم روستاهای همجوار ما جهت تحصیل سراغ رشته‌هایی مثل آموزش زبان‌های خارجی، مدیریت هتلداری، کترینگ، رصد ستاره‌ها و به طور کلی آنچه که احساس می‌کنند در حاشیه گردشگری منافع بیشتری برای آن‌ها در پی دارد، بروند.
با توجه به اینکه اقلیم کشور ما خشک و بیابانی است، به نظرتان چه ظرفیت‌هایی برای توسعه گردشگری بیابانی در دسترس ما است؟
مسئله اصلی و مهم، هدفمند نبودن صدور مجوزها و فقدان نظارت است. یعنی هم مجوز ساخت تاسیسات و اقامتگاه‌هایی که در کویرها و بیابان‌ها درست و حساب‌شده باشد و هم کسانی که این پروژه‌ها را راه‌اندازی می‌کنند، صلاحیت و تجربه کاری لازم را داشته باشد. برای نمونه الان گزارش می‌دهند که در استان اصفهان 300 واحد بوم‌گردی تاسیس شده که اگر از نزدیک بررسی شوند به جرات می‌توان گفت صاحبان 280 اقامتگاه اصلا در کار گردشگری هیچ‌گونه تجربهای ندارند.
در هر کسب و کاری اهلیت مهم است. یعنی کسی که با چارچوب کار آشنا باشد؛ مزایا و معایب را به خوبی بشناسد و صرفا به مسئله درآمدی آن نگاه نکند. راه‌اندازی بوم‌گردی خوب است اما باید به آسیب‌ها و معایب گسترش بی‌حد و اندازه آن هم فکر کرد. اگر ضوابط به درستی رعایت نشوند، بار مضاعفی روی دوش دولت گذاشته می‌شود که اشتباهات را جبران کنند. ظرفیت‌های توسعه گردشگری بیابانی در ایران زیاد است اما اگر به درستی ظرفیت‌سنجی شوند و طرح‌ها و به خصوص اهلیت افراد متقاضی ایجاد طرح‌ها به درستی بررسی شود.
مسئولان گردشگری کشور با خوشحالی به فعالان گردشگری می‌گویند که بدهی مالیاتی سال 98 به تعویق افتاده است. تقریبا 6 ماه سال 98 عملا گردشگری تعطیل بوده و امسال هم تا اینجا که به کل رکود حاکم بوده، دولت به جان آژانس‌ها و شرکت‌ها افتاده که بیمه و مالیات بگیرد
کشور ما تنوع آب و هوایی دارد و به طور طبیعی بازدید و حضور مردم نیز در مناطق گردشگری فصلی است. همانطور که برای دیدن آب‌گرم سرعین اردبیل باید در تابستان رفت، مردم هم بیشتر در زمستان به کویر می‌روند. اگر فرهنگ‌سازی مناسب صورت بگیرد، طبیعتا مردم در فصل‌های مناسب می‌روند و استفاه می‌کنند. الان کویر را مردم به سافاری می‌شناسند و این طبیعت را به هم می‌زند.
ما در منطقه گردشگری متین آباد آفرود اصلا نداریم اما در مسیرهای تایید شده از فدراسیون اتومبیل‌رانی و سازمان محیط زیست، رالی برگزار می‌کنیم. ما اجازه نمی‌دهیم آفرودسواران اکوسیستم منطقه را به هم بزنند. این‌ها چارچوب‌هایی است که ما رعایت می‌کنیم اما دیگران به صورت مقطعی وارد این حوزه می‌شوند و سریعا نیز خارج می‌شوند. به همین دلیل من معتقدم اگر به درستی ضوابط اجرا شوند، گردشگری بیابانی جای کار زیادی دارد و مردم هم استقبال خواهند کرد.
شیوع ویروس کرونا چه تاثیراتی روی کسب و کار منطقه نمونه گردشگری متین آباد گذاشته است؟
حتما به ما نیز فشار مالی وارد شده است. بهرحال مردم تا جای ممکن از سفر کردن امتناع می‌کنند. اعمال محدودیت‌ها نیز باعث شده که ما با ظرفیتی پایین‌تر از گذشته کار کنیم. با این حال اینطور هم نبوده که ما کسب و کارمان را به حال خود رها کنیم و قفل بر در مجموعه بزنیم. بی‌شک روزی کرونا هم به پایان می‌رسد. معتقدم آدم وقتی جایی سرمایه‌گذاری می‌کند، اینقدر باید حساب‌شده عمل کند که در برابر ناملایمات دوام بیاورد. نمی‌توان در برابر هر طوفانی میدان را خالی کرد و رفت.
بیماری کووید 19 همه را گرفتار کرده اما باید این دوره را هم پشت سر بگذاریم. برای این کار باید توان مالی داشته باشیم، کارهای جدید انجام دهیم و در حد امکان هزینه‌هایمان را پوشش دهیم. فرق آدم‌های موفق و آدم‌هایی که فکر می‌کنند در همین است. آدم‌های موفق هر تهدیدی را به فرصت تبدیل می‌کنند.
همانطور که خودتان می‌گویید دیر یا زود بیماری کرونا هم تمام می‌شود. به نظر می‌رسد همه نقش‌آفرینان گردشگری، از دولت و سیاست‌گذار تا فعالان و صاحبان بیزنس‌ها در چند ماه گذشته فرصت کافی داشته‌ایم که بنشینیم و فکر کنیم که برای بازیابی صنعت گردشگری در آینده‌ای نه چندان دور چه باید کرد. درس‌هایی که می‌توان از خطاهای گذشته گرفت تا دوباره تکرار نشوند و از آن مهمتر برنامه‌محوری و اراده جمعی برای رونق دوباره صنعت گردشگری مهمند. به نظر شما چه باید کرد؟
ببینید این اتفاق‌ها دوباره به اشکال مختلف رخ خواهند داد. یعنی حوادث و پیشامدها غیرمنتظره چیزی نیست که دیگر تکرار نشود. در وهله اول ما نیازمند صندوقی حمایتی صنعت گردشگری هستیم. این صندوق در قانون تعریف شده اما متولیان امر یا نمی‌خواهند یا نمی‌توانند این صندوق را احیا کنند یا به کل از وجود آن بی‌خبرند. برای مثال بخشی از عوارض و مالیات‌هایی که داده می‌شود مربوط حوادث و جبران خسارت در صنعت گردشگری است.
در حال حاضر آژانس مسافرتی و هوایی و هتل و… با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم می‌کنند اما دولت و وزارت میراث فرهنگی تنها به این بسنده کرده‌اند که بیمه و مالیات و… را امهال می‌کنند. امهال دردی را از کسی دوا نمی‌کند. بدهی هر چقدر زودتر پرداخت شود، آدم راحت‌تر است. من رئیس جامعه مناطق نمونه گردشگری و مجتمع‌های تفریحی در استان اصفهان هستم و از نزدیک با فعالان این صنعت ارتباط دارم.
مشکلات گردشگری در ایران ساختاری است و به همین دلیل نیز راه‌حل‌های ساختاری می‌خواهد تا اگر روزی روزگاری دوباره اتفاقی غیرمنتظره افتاد، بهتر از پس مشکلات برآییم. لازم است کمیسیون گردشگری در مجلس تشکیل شود تا حق و حقوق خانواده بزرگ صنعت گردشگری در نظام بودجه‌ریزی کشور دیده شود. باید با دولت و مجلس نشست و تکالیف بر زمین مانده مثل تعیین تکلیف عوارض مربوط به صنعت گردشگری و تشکیل صندوق ذخیره گردشگری و… را به پیش برد.
تعامل با افراد محلی نیز در منطقه نمونه گردشگری متین‌آباد رعایت می‌شود. تمام کارکنان مجموعه بومی هستند و ما آن‌ها را آموزش داده‌ایم و در بخش‌های مختلف به کار مشغول شده‌اند. وجود چنین منطقه‌ای باعث شده که مردم روستاهای همجوار ما جهت تحصیل سراغ رشته‌هایی مثل آموزش زبان‌های خارجی، مدیریت هتلداری، کترینگ، رصد ستاره‌ها و… بروند
در اروپا و آمریکا دولت بسته‌های حمایتی به همه کسب و کارهای صنعت گردشگری داده اما در ایران از این خبرها نیست. شرکت لوفت‌هانزا و دیگر شرکت‌های بزرگ گردشگری در اروپا اعتبارهای بلاعوض بسیاری از دولت‌‌های خود گرفته‌اند تا بتوانند کارمندان خود را حفظ کنند و در نتیجه کسب و کارها سر پا بمانند. در ایران چنین چیزی را ندیده‌ایم. یا توان مجموعه وزارت‌خانه‌ای ما از این بیشتر نیست یا اینکه چون در مجلس کمیسیون گردشگری نداریم یا در اتاق بازرگانی اعضای کمیسیون گردشگری توانایی حلاجی این مسائل را ندارند.
در آینده اولین کاری که می‌شود کرد این است که یک صندوق حمایتی برای صنعت گردشگری کشور راه‌اندازی کنیم و منابعی را برای روز مبادا در آن ذخیره کنیم. این پول در اختیار بخش خصوصی باشد و نه دولت که هر وقت که خواست به عنوان حیاط خلوت از آن سوءاستفاده کند. جای تاسف دارد که یک وزارت‌خانه نمی‌تواند در این رزوهای سخت به داد زیرمجموعه اش برسد. صدها و هزاران کسب و کار گردشگری در طول سه چهار دهه گذشته بیمه و مالیات پرداخت کرده‌اند و بار اشتغال را از دوش دولت برداشته‌اند اما الان همگی رها شده‌اند.
مسئولان گردشگری کشور با خوشحالی به فعالان گردشگری می‌گویند که بدهی مالیاتی سال 98 به تعویق افتاده است. تقریبا 6 ماه سال 98 عملا گردشگری تعطیل بوده و امسال هم تا اینجا که به کل رکود حاکم بوده، دولت به جان آژانس‌ها و شرکت‌ها افتاده که بیمه و مالیات بگیرند. جالب این است که منت هم بر سر ما می‌گذراند که چند ماه امهال شده است. معوقه بانکی وقتی امهال می‌شود، سود مضاعف به آن تعلق می‌گیرد. این ظلمی بزرگ در حق صنعت گردشگری است.
بخش خصوصی برای اینکه سازمان میراث فرهنگی به وزارت‌خانه تبدیل شود، تلاش زیادی کرد و بنابراین انتظار می‌رفت دست‌کم بسته حمایتی به کسب و کارهای گردشگری بسته حمایتی تعلق گیرد. اخیرا اعلام کرده‌اند که صاحبان کسب و کارها برای دریافت وام 12 درصدی حمایتی در سامانه نام‌نویسی کند.
سوال این است که وقتی کسب و کارها فعالیت ندارند و تعطیل هستند، چطور صاحبان آن‌ها باید وام را برگردانند. توجه داشته باشید که بسته حمایتی با وام بانکی متفاوت است. احساس می‌کنم به شعور بخش خصوصی گردشگری توهین می‌شود.
