گردشگری ورزشی، دامنه وسیعی از کسب‌وکارها را در بر می‌گیرد. مشخص است که این نوع گردشگری با فعالیت‌های ورزشی در ارتباط است اما مواردی بسیار بیشتر از بازی‌های ورزشی زیر مجموعه این صنعت چند میلیون دلاری جهانی، قرار می‌گیرند. در گزارشی که می‌خوانید، توریسم ورزشی را توضیح خواهیم داد، درباره انواع آن صحبت می‌کنیم همچنین به مزایای این شکل از گردشگری می‌پردازیم.
مفهوم و چیستی گردشگری ورزشی
گردشگری ورزشی، سفری است که با هدف شرکت کردن در رویداد ورزشی یا انجام فعالیت ورزشی صورت می‌گیرد. بسیاری معتقدند این نوع گردشگری از گردشگری تنها شامل سفر برای شرکت در رویدادهای ورزشی است. هرچند چنین تعریفی کامل نیست و تمام از این صنعت ارائه نمی‌دهد و باید به بازه بیشتری از فعالیت‌ها در این زمینه توجه داشت.
توریسم ورزشی فعالیت‌هایی چون مسافرت برای انجام ورزش یا شرکت در دوره‌های ورزشی، مثل دیدن یک دوره خاص یوگا از یک مربی ویژه در محلی دیگر یا آموختن بدمینتون یا موج‌سواری در ساحل را شامل می‌شود. همچنین شرکت کردن در رویدادهای ورزشی مثل تماشای مسابقات فرمول یک یا مسابقات جهانی فوتبال نیز در این شاخه از گردشگری جای می‌گیرند. از طرف دیگر بازدید از مکان‌هایی که از منظر ورزشی جنبه‌ای نوستالژیک دارند، مانند بازدید از استادیوم المپیک آتن یا بازدید از مکان‌هایی که با زندگی و حرفه قهرمانان ورزشی ارتباط دارند مثل موزه فوتبال Maracana در ریودوژانیرو، نیز در زمره توریسم قرار می‌گیرند.
تعریف گردشگری ورزشی
با اینکه توریسم ورزشی همیشه مورد توجه نبوده است، اما در دهه گذشته، تعداد کسانی که برای شرکت در رویدادهای ورزشی به سفر می‌روند، به طرز چشم‌گیری افزایش داشته است و امروزه گردشگران مسافت‌هایی طولانی را برای شرکت تنها در یک بازی ورزشی طی می‌کنند. نمی‌توان انکار کرد که چنین مسافرت‌هایی از قبل نیز رواج داشته، اما به عنوان یه شاخه از صنعت گردشگری عمر چندانی ندارد.
امروزه مطالعات دانشگاهی متعددی بر روی مفاهیم مرتبط با توریسم ورزشی صورت می‌گیرد که بیشتر بر رویدادهای بزرگ ورزشی مثل جام جهانی فوتبال، بازی‌های المپیک و… تمرکز دارند. محققان و نیز فعالان صنعت گردشگری و سرمایه‌گذاران ورزشی تعاریف زیادی برای این سبک از گردشگری ارائه کرده‌اند. براساس یکی از همین تعاریف، گردشگری ورزشی را می‌توان چنین توصیف کرد:
«مسافرت به مقصدی دور از محل زندگی برای شرکت در فعالیت‌های ورزشی یا تفریح یا برگزاری مسابقه، مشاهده رقابتهای ورزشی در سطح پایه یا نخبگان و سفر برای بازدید از جاذبه‌های ورزشی مانند موزه ورزش.»
گروهی دیگر ایده‌پردازی درباره پدیده گردشگری ورزشی را با این جملات شرح داده‌اند:
«گردشگری ورزشی یک پدیده اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ناشی از تعامل منحصر به فرد میان مردم، ورزشکاران و مکان‌ها است.»
یا اینکه گفته می‌شود: «گردشگری ورزشی تنها منحصر به مدیریت و بهره‌برداری از رویدادهای بزرگ ورزشی و مشاهده آن‌ها نیست. گردشگری ورزشی شامل ارائه خدمات و تجربیات مرتبط با ورزش به توریست‌ها در مقاصدی است که رویدادهای ورزشی در آن‌ها برگزار می‌شود.»
در مجموع و با توجه به تعاریف متعدد، گردشگری ورزشی شامل چهار شاخه اصلی است:
- گردشگری رویدادهای ورزشی
- گردشگری ورزشی فعال
- گردشگری نوستالژیک
- گردشگری غیرفعال
ارزش بازار توریسم ورزشی
رویدادهای ورزشی به عنوان بزرگترین پدیده‌های اجتماعی بشر شناخته می‌شوند. از آن طرف نیز برآوردها حاکی از آن است که گردشگری در چند دهه آینده به بزرگترین صنعت جهان تبدیل خواهد شد. بنابراین به سادگی می‌توان به اهمیت و گستردگی توریسم ورزشی به عنوان یکی از مهمترین بخش‌های این صنعت پی برد. بررسی روندهای ورزشی و استقبال از رویدادهای این حوزه در سال‌های گذشته نیز به خوبی رشد این بخش از صنعت گردشگری را نمایان می‌سازد.
مطلب پیشنهادی: با انواع گردشگری آشنا شوید
در سال 2016 ارزش گردشگری ورزشی جهان معادل 141 میلیارد دلار برآورد شده بود و بنا بر پیش‌بینی‌ها، این رقم در انتهای سال 2021 به 571 میلیارد دلار افزایش خواهد یافت. یعنی این نوع از گردشگری در طی چهار سال رشدی 41 درصدی را تجربه کرده است. از سوی دیگر، توریسم ورزشی بخش عظیمی از صنعت گردشگری را شامل می‌شود. چنان که بنا به برخی آمارها 25 درصد کل گردشگران جهان، گردشگران ورزشی هستند. به عبارت دیگر یک چهارم صنعت گردشگری به نوعی با ورزش در ارتباط هستند.
دو سازمان اصلی مرتبط با این صنعت یعنی WTO و IOC یعنی سازمان جهانی گردشگری و کمیته بین‌المللی المپیک که در سال 2004 متعهد به نزدیک کردن دو حوزه گردشگری و ورزش و فزایش همکاری‌های دوجانبه شده‌اند، در همین رابطه اعلام کرده‌اند: «گردشگری و ورزش از وجوه بسیار با یکدیگر مرتبط و در عمل مکمل یکدیگر هستند. هر دو از مهمترین ابزارها در راه پیشرفت و توسعه کشورها به حساب می‌آیند و سرمایه‌گذاری بر روی زیرساخت‌های مربوط به آن‌ها مانند فرودگاه‌ها، جاده‌ها، استادیوم‌های ورزشی و مجتمع‌های تفریحی ورزشی به همان اندازه که به ساکنان یک محل خدمت می‌رساند، در تامین رفاه گردشگران نیز موثر واقع می‌شود.»
آمار نشان می‌دهند که تاثیر توریسم ورزشی از منظر اقتصادی، بسیار بیشتر از صرف رویدادهای ورزشی است و این شاخه از صنعت گردشگری، امکانات رشد اجتماعی اقتصادی زیادی را در اختیار ساکنان محلی و نیز گردشگران قرار می‌دهد.
گردشگری رویدادهای ورزشی
این شکل از گردشگری، همانطور که از نام آن پیداست در حاشیه رویدادهای ورزشی پدید می‌آید. رویدادهای ورزشی با هر وسعت و اندازه‌ای گردشگران را جذب می‌کنند اما در توریسم ورزشی بیشتر بر رویدادهای بزرگ ورزشی تاکید می‌شود. رویدادهایی مثل المپیک یا جام جهانی فوتبال می‌توانند میلیون‌ها گردشگر را به کشور میزبان رویدادها جذب کنند. اما رویدادهای کوچک‌تر مثل جام ملت‌های فوتبال یا جام باشگاه‌های داخلی یک کشور یا رقابتهای فرمول یک نیز در این دسته قرار می‌گیرند.
رویدادهای آماتوری ورزشی نیز از این مجموعه خارج نیستند و حتی مسابقات بین مدارس و لیگ جوانان نیز از شاخه‌های توریسم ورزشی هستند. از مهمترین رویدادهایی که بیشترین تعداد گردشگر را در این شاخه جذب می‌کنند می‌توان به رقابتهای تنیس ویمبلدون، جام جهانی فوتبال، قهرمانی راگبی شش ملت (انگلستان، فرانسه، ایرلند، ایتالیا، اسکاتلند، ولز)، بازی‌های المپیک و سوپر بال اشاره کرد.
گردشگری ورزشی نوستالژیک
این شکل از گردشگری به سفر برای بازدید از جاذبه‌های مرتبط با ورزش اشاره دارد. این جاذبه‌ها ممکن است مربوط به گذشته یا معاصر یا شامل بازدید از موزه‌های ورزشی، مکان زندگی قهرمانان ورزشی یا سایر مکان‌های ورزشی باشد. در این شکل از گردشگری ورزشی، هیچ فعالیت بدنی یا ذهنی خاصی انجام نمی‌شود بلکه صرفا جنبه آموزشی یا افزایش آگاهی در یک زمینه خاص را داشته باشد.
برخی از جاذبه‌های توریسم ورزشی نوستالژیک عبارتند از: پارک المپیک winsport در کانادا که در گذشته محل برگزاری بازی‌های جهانی اسکی بوده و امروزه برای استفاده عموم باز شده است. استادیوم فوتبال Maracana در ریودوژانیرو که از منظر تاریخی اهمیت بسیاری دارد و روزگاری بزرگترین استادیوم فوتبال دنیا بوده است. همینطور می‌توان به پارک المپیک بارسلونا اشاره کرد که در اواخر دهه هشتاد میلادی برای برگزاری المپیک 1992 ساخته شد.
گردشگری ورزشی فعال
این شکل از گردشگری، به مسافرتی اطلاق می‌شود که گردشگر، با هدف انجام فعالیت ورزشی خاصی به سفر رود یا انجام این گونه از فعالیت‌ها بخش مهمی از سفر او باشد. این شاخه از گردشگری ورزشی خود به سه زیرمجموعه تقسیم می‌شود: آماتوری، تفریحی، و حرفه‌ای. فعالیت‌های ورزشی بسیاری در سطح جهانی، گردشگران را در این شاخه جذب می‌کنند. از جمله مهمترین مقاصد برای برخی ورزش‌ها عبارتند از: غواصی در جزایر گالاپوس، شنا در سواحل Great Barrier Reef، تنیس در مراکش، تیراندازی در اسپانیا، دوچرخه‌سواری در آمستردام، دوره‌های یوگا در بالی، مبارزه تای‌چی در چین، قایق‌سواری در استرالیا، اسکی در اتریش، موج‌سواری در کاستاریکا، بیسبال در بوستون، ماهی‌گیری در گامیبیا، صخره‌نوردی در تایلند، اسب‌سواری در اکوادور و گلف در فلوریدا.
گردشگری ورزشی غیرفعال
باید در نظر داشت که هرچند ورزش با فعالیت کردن عجین است اما لزوما همه کسانی که دستی در ورزش دارند فعالیت فیزیکی ندارند. در حقیقت، گردشگران غیر فعال حتی بیشتر از کسانی که مستقیما فعالیت ورزشی دارند به این صنعت متعهد هستند. گردشگران غیرفعال کسانی هستند که مستقیما در فعالیت‌ها، رویدادها یا مسابقات ورزشی دخیل نیستند و به عنوان طرفداران یا تماشاگران این برنامه‌ها حضور پیدا می‌کنند. این افراد ممکن است تماشاگران بازی‌های بزرگ جام جهانی فوتبال باشند که از سوی دیگر زیرمجموعه گردشگران رویدادهای ورزشی نیز به حساب می‌آیند، یا ممکن است تنها همراهی کننده یکی از اعضای خانواده‌شان باشند که در مسابقات شرکت می‌کند.
بیشتر گردشگران این شاخه، طرفداران تیم‌های ورزشی هستند. از مهمترین این طرفداران می‌توان به طرفداران فوتبال اشاره کرد. برای نمونه طرفداران و تماشاگران حرفه‌ای تیم فوتبال منچستریونایتد کلاب ویژه خود را دارند و بنابر گزارش BBC شمار طرفداران یا اعضای این کلاب به 659 میلیون نفر در دنیا می‌رسد. دسته دیگر این گردشگران، به قهرمان‌های ورزشی علاقه دارند و در رقابتهای مختلف همواره عده زیادی از طرفداران را از سراسر دنیا به همراه خود به محل برگزاری مسابقه می‌کشانند.
مزایای توریسم ورزشی
این شاخه از گردشگری، همانند دیگر انواع آن، منافع بسیاری دارد. شاید در نگاه اول مزایای اقتصادی آن بیش از دیگر زمینه‌ها به چشم بیاید، باید به تاثیرات مثبتی که این شکل از توریسم در زمینه‌های اجتماعی و نیز محیطی بر جای می‌گذارد نیز توجه داشت. رویدادهای ورزشی بهانه‌ای می‌شوند تا گردشگران از جاذبه‌های شهر مقصد و مناطق اطراف آن دیدن کنند. همچنین این سبک ز توریسم به واسطه خدمات اسکان، حمل و نقل، پذیرایی و خرید، موجب رشد اقتصادی کشور مقصد می‌شود و تصویری مثبت از کشور مقصد را در ذهن گردشگران شکل می‌دهد.
زیرساخت‌های لازم برای گسترش توریسم ورزشی، غالبا مواردی هستند که به جز گردشگران، مورد استفاده مردم محلی نیز قرار می‌گیرند و موجب توسعه شهری می‌شوند. گسترش گردشگری ورزشی، همبستگی اجتماعی مردم را نیز تقویت می‌کند. پوشش رسانه‌ای که در حاشیه رویدادهای ورزشی برقرار می‌شود، به شهرت و شناخته شدن محل برگزاری رویدادها کمک می‌کند و در نهایت در افزایش تعداد کل گردشگران یک مکان نقش موثری ایفا می‌کند.
در آمد حاصل از توریسم ورزشی می‌تواند جهت گسترش و توسعه زیرساخت‌های لازم برای این شاخه گردشگری به کار بسته شود. گردشگری ورزشی، همچون دیگر شاخه‌های گردشگری، به ایجاد فرصت‌های شغلی برای جوامع میزبان کمک می‌کند و در نهایت شاخه‌هایی از گردشگری ورزشی که با طبیعت در ارتباط هستند، می‌توانند با بردن توجه‌ها به محیط زیست موجب مدیریت صحیح و حفظ و احیای مناطق شوند.
این شاخه از توریسم در کنار مزایای بسیار، اثرات منفی نیز دارد. به طور مثال، تضاد فرهنگی که به دنبال برگزاری یک رویداد ورزشی در منطقه‌ای با فرهنگ تاریخی رخ می‌دهد یا استخدام نیروی کار غیر محلی برای برگزاری این رویدادها، از جمله مسائلی است که باید در نظر گرفته شوند.
در آخر باید توجه داشت که توریسم ورزشی یکی از بزرگترین ابعاد صنعت جهانگردی است و همچون سایر زیر شاخه‌های این صنعت باید با مدیریت صحیح و شناخت مزایا و معایب، در راستای توسعه آن حرکت کرد.
