جهانگردی موسیقی یکی از روندهای داغ و محبوب صنعت گردشگری است. با رشد شتابان جهانی شدن، صنعت سفر و جهانگردی نیز دستخوش تغییرات فراوانی شده است. ظهور خطوط هوایی ارزان قیمت و تنوع نرخ‌های بلیت‌ها، سفر را از یک امتیاز منحصر به فرد و مختص قشار و گروه‌های خاص، به امکانی در دسترس همگان تبدیل کرده و سفر کردن بخشی جدایی‌ناپذیر از کار و زندگی مردم شده است. تا آنجا که برخی‌‌ها مانند وبلاگ‌نویسان یا اینستاگرامرها، حیات شغل‌شان به مسافرت بستگی دارد. در طول چند دهه گذشته، انواع مختلفی از گردشگری مانند گردشگری غذایی، گردشگری گردشگری ورزشی و… مطرح شده‌اند اما آنچه که بیش از بقیه توجه‌ها را به خود جلب کرده گردشگری موسیقی است.
ریشه گردشگری موسیقی
برای اینکه بتوان پدیده گردشگری موسیقی را در دنیای امروز بهتر درک کرد، باید جشنواره‌های موسیقی و منشا آنها را تعریف کرد. جشنوارهها و تأثیر آنها بر فرهنگ و فضای پیرامونی، پدیده جدیدی نیست بلکه مربوط به توسعه فرهنگ بشری از آغاز تا به امروز است. برخی از اولین سوابق جشنوارهها مربوط به یونان باستان (Dionysia) یا روم (Saturnalia) یا کارناوال‌های قرون وسطایی است که درون‌مایه‌های مذهبی داشتند. جشنوارهها به عنوان رویدادهای فرهنگی و لحظاتی منحصربهفرد در زمان تعریف می‌شدند که برای برآوردن نیازهای خاص و عموما مرتبط با مذهب برگزار می‌شدند و شامل اجتماع یا فعالیت‌هایی بود که در یک مکان و زمان معین در قالب برنامه‌های موسیقی مناسبتی یا رقابت یا ماجراجویی برگزار می‌شدند.
امروزه هم مردم همان کارها را انجام می‌دهند. با این تفاوت که ارتباط با موسیقی جدی‌تر و خاص‌تر شده است. برای مثال همه ساله تعداد زیادی از توریست‌ها برای بازدید از گذرگاه معروف Abbey Road و گرفتن عکس یادگاری با پیاده‌رویی که گروه موسیقی بیتلز در سال 1969 آلبوم خود را با عکسی از آن منتشر کردند، به لندن سفر می‌کنند یا اینکه به شهر بایروت زادگاه ریچارد واگنر، موسیقی‌‌دان شهیر آلمانی یا به سالزبورگ برای دیدن میراث موتزارت یا به سیدنی و حضور در خانه اپرای این شهر می‌روند. چنین تغییری را می‌توان به اهمیت‌یابی تدریجی پدیده‌های فرهنگی نسبت داد که در نتیجه آن فرهنگ به مولفه‌ای باارزش و اصلی تبدیل شده است.
ظهور گردشگری فرهنگی و جایگاه موسیقی در آن
درگذشته مطالعات گردشگری اغلب بر محیط‌های طبیعی تمرکز داشتند و در آنها کمتر به نقش فرهنگ در ایجاد بسترهای مناسب گردشگری توجهی نشان می‌دادند. در مطالعات انتقادی دهه‌های اخیر درباره پدیده گردشگری سعی بر این شده میان محیط طبیعی که گردشگری در آن اتفاق می‌افتد و جنبه‌های فرهنگی این پدیده تعادل برقرار شود. به همین دلیل به مرور علاقه به تجربه و یادگیری فرهنگ‌های دیگر در میان گردشگران رشد یافت و گردشگری فرهنگی به امری رایج اما ضروری بدل شد. گردشگری فرهنگی در این معنا تجربه حضور گردشگران در جامعه محلی، ارتباط با جامعه میزبان و فرهنگ آنها، تجربه شخصی از فرهنگ و میراث فرهنگی و شخصیت‌های محلی جوامع میزبان را شامل می‌شود و در آن اصولی مانند صحت و کیفیت محصولات و خدمات، ایجاد محیط مناسب برای یادگیری فرهنگی از طریق تعامل و مشارکت، حفظ و حمایت از منابع مادی و معنوی باید رعایت شود.
در قالب این نوع گردشگری، توریست‌ها با هدف آشنایی با سنت‌ها و آداب و رسوم جامعه بومی، وارد دایره ارتباطی با آنها می‌شوند و تلاش می‌کنند زندگی‌شان را تجربه کنند. برای مثال توریست‌ها در گردشگری فرهنگی سعی می‌کنند به گونه‌ای خود را همچون یک فرد بومی بپندارند و بدین ترتیب نوعی همزیستی فرهنگی میان خود و جامعه میزبان ایجاد کنند. این همزیستی فرهنگی در سطح بعد به تبادلات فرهنگی و بازآفرینی ارزش‌ها و آیین‌های سنتی منجر می‌شود که هر دو فرهنگ را متاثر می‌کند. گردشگری فرهنگی در عین حال زیرمجموعه‌های خود را به مرور توسعه داده و دستاوردهای زیادی داشته که یکی از مهمترین آنها، گردشگری موسیقی است.
گردشگری موسیقی چیست؟
گردشگری موسیقی جزئی از گردشگری فرهنگی است و بخش زیادی از گردشگران بین‌المللی در این دسته قرار می‌گیرند. در این نوع گردشگری، موسیقی به مثابه جاذبه‌ای فرهنگی و توریست‌پذیر در نظر گرفته می‌شود و گردشگران با همین نیت به مقاصد مختلف سفر می‌کنند. گردشگری موسیقی ممکن است در قالب برنامه بزرگ مانند جشنوارهها و کنسرت‌ها تجربه شود یا به صورت دیدار با هنرمندان باشد. در برخی کشورها که دارای پشتوانه‌های فرهنگی عظیم هستند، این نوع از گردشگری چنان پر رونق است که اقتصاد گردشگری را بر پایه آن بنا کرده‌اند. از طرفی دیگر امروزه بر کسی پوشیده نیست که گردشگران به دنبال تجربه‌های جدید در جشنوارهها، نمایش‌ها و کنسرت‌های موسیقی هستند و به همین دلیل سفرهای موسیقی نسبت به گذشته محبوبیت بیشتری یافته‌اند. اغلب آژانس‌ها و تورهای مسافرتی در بخش مشاوره سفر، بسته‌های توریسم موسیقی را به علاقمندان عرضه می‌کنند.
در تعریفی ساده، گردشگری موسیقی افرادی را دربرمی‌گیرد که به منظور شرکت در یک نمایش یا کنسرت موسیقی یا حتی یک جشنواره بزرگتر به منطقه‌ای دیگر سفر می‌کنند. هنگامی که مردم برای رفتن به یک جشنواره یا کنسرت یا نمایش بلیت خریداری می‌کنند، به ویژه رویدادهایی که برای حضور در آنها باید سفر کرد، گردشگران پول بیشتری در مقاصد خرج می‌کنند که به رونق اقتصاد محلی کمک می‌کنند. برای مثال ممکن است گردشگران با خودروی شخصی خود سفر کنند و لازم باشد برای خودروی خود سوخت تهیه کنند، در هتل‌ها یا دیگر اقامتگاه‌ها، اتاق و سوئیت رزرو کنند و در رستوران‌های محلی غذا میل کنند. به همین سه دلیل و موارد دیگر، اکنون بسیاری از مناطق ارزش گردشگری موسیقی را دریافته‌اند و در بسیاری از مناطق جهان به یک صنعت پردرآمد تبدیل شده است.
چرا مردم برای موسیقی سفر می‌کنند؟
جهانگردی موسیقی انگیزه‌ای برای سفر کردن و حضور در مقصد برای تجربه رویدادی فرهنگی است. در مطالعه‌ای که در سال 2003 انجام شد، ویژگی‌های تعاملی جشنواره‌های موسیقی و وجه سرگرم‌کننده آنها دلایل اصلی جذابیت جشنواره‌های موسیقی برای توریست‌ها اعلام شد. به این معنا که اغلب توریست‌ها اجرای زنده موسیقی را از گوش دادن به یک اثر ضبط شده در خانه برتر دانسته‌اند و حضور در رویدادهای مرتبط با موسیقی را تجربه‌‌ای لذت‌بخش قلمداد کرده‌اند.
آژانس مسافرتی آنلاین eDreams اخیرا مطالعه‌ای درباره اهمیت گردشگری موسیقی و تاثیر آن در انتخاب مقاصد گردشگری انجام داده است. طبق این نظرسنجی، 23 درصد آمریکایی‌ها تمایل دارند به مقاصدی که در آنها برنامه‌های موسیقی اجرا می‌شود، سفر کنند. یعنی از هر چهار آمریکایی یک نفر آماده بازدید از یک کشور دیگر برای تماشای اجرای هنرمندان مورد علاقه خود است. این رقم در میان توریست‌های انگلیسی 8 درصد و در کشورهای اروپایی 14 درصد اعلام شده است.
کروگر و سایمان در سال 2015 تحقیقی درباره انگیزه‌های حضور مردم در رویدادهای زنده موسیقی انجام دادند. آنها در تحقیق خود پنج انگیزه موثر در میزان علاقه مردم به حضور در برنامه‌های موسیقی را شناسایی کردند. این پنج عامل عبارتند از: فرار (تجربه‌های جدید، فرصت حضور در کنار افرادی که از مصاحبت با دیگران لذت می‌برند، دلایل نوستالژیک، استراحت و فرار از تنش روزانه)، علاقه و وابستگی به هنرمندان (آرزوی دیدن و شنیدن اجرای زنده هنرمندان)، تازگی رویداد (تمایل به دیدن دوباره هنرمند، حضور در یک قسمت از اجراها)، معاشرت (اجتماعی بودن رویداد، گذراندن وقت با دوستان یا خانواده) ، سرگرمی (لذت بردن از کنسرت‌ها).
مطلب پیشنهادی: اقتصاد گردشگری چیست؟
در پاره‌ای از ارزیابی‌های دیگر به تمایل عمومی به برقراری روابط اجتماعی در گردشگری موسیقی تاکید می‌شود. براساس ارزیابی‌های سایت TravelWeekly سفرهای موسیقی بهترین ابزار برای گردهم آوردن مردم است که اگر به درستی درک شود، راهی برای جلب مردم محلی و بازدیدکنندگان به سمت تجربیات جدید در حوزه موسیقی است. طبیعی است مردم تمایل دارند عضوی از یک گروه یا اجتماعی بزرگتر باشند و بنابراین با حضور در جشنواره‌های موسیقی، نیاز خود به دور هم جمع شدن و احساس تعلق جمعی را عملی می‌کنند. مسافران معمولاً اقامت خود را در مکانی که یک جشنواره موسیقی در آن برگزار می‌شود یا برای کاوش در شهر یا منطقه تمدید می‌کنند. از آنجا که برخوردها در جشنواره‌های موسیقی دوستانه‌تر و میزان استقبال بیشتر است، بنابراین سفر کردن با انگیزه شنیدن موسیقی زنده، به عنوان تجربه فرهنگ محلی شناخته می‌شود.
منابع دیگر ذکر کرده‌اند که سفر کردن به مقاصدی که جشنواره‌های موسیقی در آنها برگزار می‌شود، بر ارتقای سطح آگاهی جمعی نیز اث می‌گذارد. به این دلیل که گردشگری موسیقی منجر به گسترش تجربه فرهنگی توریست‌ها می‌شود و به اصطلاح کمک می‌کند که مردم بیشتر جهان و مردمان آن را بشناسند. در حالت کلی اگر جشنوارهها و رویدادها برگزار نشوند، بسیری از مکان‌ها حتی هرگز به فهرست سفر کسی راه پیدا نمی‌کنند. از این نظر گردشگری موسیقی و سفر با هدف حضور در رویدادهای گردشگری به معنای سفر به مکان‌های جدید و کمک به شناخته شدن آنها است.
انواع گردشگری موسیقی
گردشگری موسیقی تقریباً همه انواع موسیقی را دربرمی‌گیرد. اگرچه راک و پاپ محبوب‌ترین موسیقی در گستره جهانی است و همه ساله هزاران کنسرت و تور موسیقی در اقصی‌نقاط جهان برگزار می‌شود، گروه‌های موسیقی محلی و مستقل نیز روز به روز بیشتر می‌شوند و به خصوص در مکان‌های کوچک‌تر در شهرها برنامه اجرا می‌کنند. همین تنوع در سبک موسیقی و اجرای برنامه به صاحبان مشاغل کوچک نیز فرصت کسب درآمد از صنعت جهانگردی موسیقی را می‌دهد. به عنوان مثال رستوران‌ها و کافی‌شاپ‌های کوچک مکان‌های بسیار خوبی را برای گروه‌های موسیقی ایجاد می‌کنند. به طور کلی تا زمانی که موسیقی با ترجیحات و سلایق شنوندگان مطابقت داشته باشد، به افزایش سهم خود از صنعت گردشگری ادامه خواهد داد.
مطلب پیشنهادی: مهمترین نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های گردشگری جهان
تورهای موسیقی از رایج‌ترین منابع گردشگری موسیقی هستند. اگر یک یا چند گروه موسیقی به یک منطقه یا شهر وارد شوند، گروه‌هایی از توریست‌ها آنها را در طی اجرای برنامه همراهی می‌کنند و به آنها محلق می‌شوند. همه این رفتارها مزایایی برای اقتصاد محلی دارد و منبعی برای کسب درآمد است. اگر افراد به‌خصوص در زمان حضور خود در یک منطقه به عنوان توریست موسیقی لذت ببرند، ممکن است حتی اگر کنسرتی هم برگزار نشود، مجددا برای ملاقات بازگردند.
جشنواره‌های موسیقی نیز یکی دیگر از جنبه‌های مثبت اما عظیم گردشگری موسیقی است. جشنواره‌های موسیقی برای اقتصاد محلی بهتر است، اغلب به این دلیل که چند روز یا حداقل یک آخر هفته طول می‌کشد. علاوه بر این، در جشنواره‌های موسیقی به طور معمول بیش از یک گروه موسیقی برنامه اجرا می‌کنند و احتمال حضور توریست‌ها را افزایش می‌دهد. در بعضی از شهرها یا مناطق به نحوی برای یک جشنواره موسیقی برنامه‌ریزی می‌کنند که همزمان با آن مراسم‌های دیگری مانند جشنواره‌های غذا یا رویدادهای خیریه هم برگزار شود که می‌توانند درآمد بیشتری به همراه داشته باشند. به همین ترتیب، برخی از شهرها از نظر فرهنگی با سبک خاصی از موسیقی شناخته می‌شوند. بنابراین علاقه‌مندان و طرفداران تقریباً ثابتی را به عنوان گردشگری موسیقی جذب می‌کنند.
مزیت‌های گردشگری موسیقی
تجربه فرهنگی و سودآوری رویدادهای موسیقی دو مزیت اصلی گردشگری موسیقی است. شرکت‌ها و آژانس‌هایی که خدمات گردشگری موسیقی ارائه می‌کنند، از نظر تجاری حساب ویژه‌ای بر رویدادهای موسیقی باز می‌کنند و سعی دارند از این روند رو به گسترش در صنعت گردشگری بهره می‌گیرند. در هر حال مردم تمایل دارند برای مشارکت و حضور در یک رویداد سفر کنند و تعطیلات خود را با تجربه‌های جدید پشت سر بگذارند. از این نظر گردشگری موسیقی برای کسب و کارهای گردشگری نیز فرصتی است که از طریق آن فرصت سفر و کسب تجربه‌های نو به توریست‌ها را می‌دهد. شرکت‌ها، آژانس‌ها و سازمان‌دهندگان برنامه‌های مسافرتی نیز از این روند گردشگری محبوب بهترین استفاده را می‌کنند و گردشگران را به جشنواره‌های مختلف موسیقی در سراسر جهان می‌رسانند. حتی برگزارکنندگان برخی از جشنواره‌های موسیقی خدمات ویژه‌ای مثل پروازهای اختصاصی و وی‌آی‌پی را برای توریست‌های موسیقی تدارک می‌بینند. برای مثال در جشنواره موسیقی Tomorrowland که از سال 2005 در بلژیک برگزار می‌شود، خدمات و سرویس‌های ویژه‌ای به گردشگران عرضه می‌شود که نه تنها شامل حمل و نقل به جشنواره با هواپیماهای ویژه است بلکه در بسته‌هایی که آژانس‌ها ارائه می‌کنند، سفر به اروپا قبل یا بعد از جشنواره گنجانده شده است.
چنین اشتیاقی به حضور در جشنوارهها و رویدادهای موسیقیایی علاوه بر ابعاد اقتصادی رابطه گردشگری و موسیقی، به میل عمومی در کسب تجربه‌های جدید هم اشاره دارد. به عبارتی دیگر نیاز به تجربه است که تقاضا برای جشنواره ایجاد می‌کند. رویدادهای مبتنی بر تجربه مردم را قادر می‌سازند تا از روال روزمره و نقش‌های اجتماعی معمول خود دور شوند و به دنیای سرگرمی لذت‌طلبانه وارد شوند. کما اینکه ناظران اذعان دارند که سفر کردن به بهانه شرکت در یک رویداد مربوط به موسیقی و لذت بردن از موسیقی زنده بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی مدرن شده است. در این رویکرد توجه به ابعاد فرهنگی و اجتماعی تجربه گردشگری موسیقی است. از دکور گرفته تا هنرمندان و مجری‌‌ها و جشنوارهها غذاهای محلی، صحنه‌هایی برای بسیاری از مردمی که در آنها حضور می‌یابند، چشم‌نواز و خیره‌کننده هستند.
اقتصاد توریسم موسیقی
در سراسر جهان، جشنواره‌های موسیقی ارزش افزوده زیادی ایجاد می‌کنند. گرچه تاثیر موسیقی در گردشگری، در کشورهای مختلف به یک اندازه و یکسان نیست، آمارهایی که سازمان جهانی گردشگری منتشر کرده، حکایت از آن دارد که جشنواره‌های موسیقی صنعت 3/2 میلیارد دلاری در سال 2016 بود که این رقم تا پیش از سال 2020 با افزایشی دوبرابری به 6 میلیارد دلار رسید. دولت‌های مختلف نیز این نوع از گردشگری توجه زیادی نشان می‌دهند. برپایه گزارش‌های رسمی وزارت گردشگری انگلیس، این کشور در سال 2016 گردشگری موسیقی در قالب برگزاری کنسرت و جشنواره‌های موسیقی درآمدی گردش مالی 4 میلیارد پوندی داشته که نسبت به سال قبل از آن 11 درصد رشد داشته است. در این سال 47 هزار شغل جدید به واسطه گردشگری موسیقی در اقتصاد این کشور به وجود آمد. در پرتغال و اسپانیا نیز مطابق با آمارها از سال 2014 تا 2019، تعداد گردشگران موسیقی که در کنسرت‌ها و جشنواره‌های دوره‌ای موسیقی شرکت کرده‌اند، 500 درصد افزایش یافته است. یا اینکه گفته می‌شود در آمریکا 32 میلیون بازدیدکننده در جشنواره‌های موسیقی این کشور شرکت می‌کنند. یعنی تقریباً از هر 10 شهروند آمریکایی 1 نفر توریست موسیقی است. آمارهای دیگر نیز نشان می‌دهد یک گردشگر موسیقی به طور متوسط 300 دلار برای سفر خود تا رسیدن به مقصد هزینه می‌کند.
ارزش بازار صنعت موسیقی جهانی در سال 2017، با 8/1 درصد رشد به رقم حیرت‌انگیز 17/3 میلیارد دلار رسیده که بخش زیادی از آن به دلیل افزایش دوبرابری جشنواره‌های موسیقی است. جشنواره‌های موسیقی ابزاری برای افزایش مشارکت‌های دولتی و خصوصی نیز هستند. بری مثال شرکت‌های بزرگ موسیقی در سال 2014 حدود 134 میلیارد دلار برای برگزاری رویدادهای موسیقی اعم از برگزاری جشنواره یا کنسرت هزینه کرده‌اند.
مثال بارز درباره اثر اقتصادی گردشگری، شهر نئواورلئان در آمریکا است که سالانه در آن 130 جشنواره موسیقی برگزار می‌شود. یعنی هر سه روز یک جشنواره. براساس آمارها تعداد بازدیدکنندگان این شهر همه ساله به 18 میلیون نفر می‌رسد که به اقتصاد این شهر بعد از توفان کاترینا در سال 2005 کمک زیادی کرده است.
در شهر نیویورک نیز وضع به همین منوال است. تخمین زده می‌شود بیش از نیمی از بازدیدکنندگان شهر نیویورک جذب نمایش‌های برادوی می‌شوند. مطالعه‌ای که درباره تأثیر اقتصادی نمایش‌های موزیکال برادوی انجام شده نشان می‌دهد از مجموع مخاطبان 13/2 میلیون نفری برادوی در سال 2019، 57/2 درصد با هدف تماشای نمایش‌های موزیکال این مجموعه بلیت خریداری کرده‌اند. همچنین 81 درصد از مردم حومه شهر نیویورک و 73/4 درصد بازدیدکنندگان داخلی و 63/3 درصد از بازدیدکنندگان بین المللی، موسیقی را انگیزه اصلی بازدید از شهر نیویورک اعلام کرده‌اند.
